Met Jar City (Mýrin) deed regisseur Baltasar Kormakur in 2006 al een uitstekende duit in het zakje van de Nordic Noir. In 2006 had de Nordic Noir nog zeker niet de stevige positie die hij anno 2016 heeft en Jar City ging grotendeels onopgemerkt aan Nederland voorbij. Een gemiste kans die zonder twijfel in de herkansing mag. Zeker na het zien van Kormakurs Tv serie Trapped, waarin we Jar City hoofdrolspeler Ingvar Eggert Sigurðsson wederom terugzien in de rol van politieman. Geen hoofdrol deze keer. Die eer gaat naar Ólafur Darri Ólafsson. Hij presenteert met zijn rol van de getergde Andri een nu al onvergetelijk karakter dat naadloos aansluit in de galerij van Nordic Noir giganten als Saga Noren, Martin Rohde en Sarah Lund.
Er is sinds Jar City veel gebeurd. Baltasar Kormákur (1966) werkt inmiddels internationaal en leverde verschillende Amerikaanse producties af met Contraband (2012), 2 Guns ( 2013) en recentelijk Everest (2015). In thuisland IJsland heeft hij een eigen productiehuis en zet zich in om de film- en televisieproductie met het oog op de internationale markt een flinke boost te geven. Het succes van Trapped komt dan als geroepen.
BK: “Jazeker … en niet alleen in IJsland zelf … de serie is ook een groot succes in de rest van Scandinavië en Franrijk en Groot-Brittannië.”
CH: Waar zit dat nou in? Waarom krijgt een IJslandse Tv serie het nu voor elkaar om door te breken in de internationale markt.
BK: “Het zijn nu goede tijden voor een serie als deze…. Dat was anders toen ik in 2006 Jar City uitbracht … Dat was toen een van de eerste Nordic Noir films, maar de markt was toen nog anders. Die film was in IJsland zelf wel een groot succes en werd op zich internationaal goed ontvangen, maar de grote klap kwam met het succes van “The Girl with the Dragon Tattoo,” de eerste film uit de Millennium reeks. Vanaf dat moment zie je echt op diverse plaatsen in Scandinavië van alles broeien en worden er samenwerkingsverbanden aangegaan.”
CH: En dat heeft dus heel goed uitgepakt…
BK: “Kijk we hebben goede acteurs, een flinke dosis talent en een goed verhaal, wat wil je nog meer. En ondanks de internationale successen van de Scandinavische series moest ik toch nog heel wat in het werk stellen om partners als ZDF en TV-5 te overtuigen.”
CH: Als we stukje terug gaan in de tijd dan zien we toch al heel wat filmmakers op IJsland. Mensen als Róbert Ingi Douglas, Fridrik Thor Fridriksson en Hrafn Gunnlaugsson hebben in het verleden heel wat films gemaakt die op IJsland grote successen waren, maar internationaal weinig tot geen bekendheid kregen.
BK: Ja, en toch zie je dat filmmakers zeker niet echt alleen voor de binnenlandse markt produceren. Iedere filmmaker wil natuurlijk graag zijn landsgrenzen overschrijden, maar het zit er helaas niet altijd in. Het blijft altijd een tricky business, soms heb je geluk en werkt het allemaal mee, maar het kan ook andersom. … En zelfs met het succes van de vele Scandinavische Tv series is het nog niet altijd even makkelijk om een productie van de grond te krijgen.”
CH: Ik sprak enige tijd geleden met Jane Campion n.a.v. haar Tv serie “Top of the Lake.” Zij liet mij toen weten dat de echte uitdaging voor regisseurs tegenwoordig meer op televisie ligt en minder in speelfilm.
BK: “Hmm, dat denk ik niet echt. Ook film heeft nog steeds zijn uitdagingen. Zeker met alle ontwikkelingen van de afgelopen jaren. Niets is meer onmogelijk. Het is wel zo dat televisie inmiddels ook een plaats is geworden waar je meer volwassen verhalen kunt vertellen.”
CH: Ik bedoel de uitdaging ook inderdaad meer vanuit een narratief perspectief.
BK: “Ja, dat is zeker het geval. Op televisie kun je tegenwoordig karakters meer differentiëren en meer diepte geven, maar eerlijk gezegd maakt dat voor mij niet uit of het om film of televisie gaat. Ik ga daar naartoe waar het interessant en opwindend is en als dat op dat moment televisie is, dan beweeg ik mij die kant op. Ik heb televisie ook nooit als iets minders dan film gezien. Als het een goed project is, is het een goed project … Het is net als met muziek. Een goed nummer is een goed nummer, of het nu disco of jazz is. Wat ik wel heel prettig vindt is in staat te zijn om veel dingen te doen. Maar laten we eerlijk zijn, uiteindelijk is het verschil niet zo groot. We werkten met dezelfde camera’s en crew als bij een film en ook nu zat ik dagelijks in de montagekamer, haha. Je werkt aan 10 uur aan afleveringen eigenlijk hetzelfde als bij een film. Kijk nou eens naar Fast and Furious 7. Het zevende deel in de reeks, hahaha, het is eigenlijk gewoon televisie op het bioscoopdoek. Het zijn bij iedere aflevering steeds dezelfde mensen en het verhaal blijft ook hetzelfde.”
CH: “Je houdt wel van mensen onder barre omstandigheden. The Deep, Everest en nu in Trapped.
BK: “Haha, tja ik ben erin geboren …., maar ik vind het prachtig om te zien wat het met mensen doet en wat het in hen naar boven brengt. Ik bekijk het met een heel existentiële blik. Als je op jezelf en de natuur wordt teruggeworpen kom je jezelf tegen en wordt je met de neus op de feiten gedrukt. Dan kun je je nergens verstoppen. Je bent dan wie je bent en de situatie haalt alles uit je naar boven en je merkt wie je echte vrienden zijn. Onder bepaalde omstandigheden kom je op een punt dat het bijna gaat om pure survival. Een van mijn favoriete films is de Russische film “Come and See” … Ik zag die film toen ik een jaar of 20 was en werd er compleet door omver geblazen. Ik zat daar in de bioscoop en werd gegrepen door de totale ontbering en hoe de karakters daar mee omgingen. Toen zag ik ook wat film, maar ook televisie, kan doen. Dat heeft me heel diep geraakt. Ik wil in mijn films en nu ook in Trapped dieper gaan dan de oppervlakkige discussie aan het ziekenhuisbed en de affaire met de buurvrouw. Dat zie je al in vele andere series en films. Zo werkt het in IJsland niet. Dat doen mensen niet. Dat zie je in Trapped ook terug.”
CH: Komt dat door een andere sociaalmaatschappelijke structuur en een andere cultuurhistorische achtergrond?
BK: “Ja, uiteraard, we zijn grotendeels boeren die afstammen van Vikingen. We wonen nog niet zolang in steden en er is nog steeds een hele sterke sociale controle en samenhang, ook in de steden.”
CH: Dat zien we ook in de recente IJslandse film Rams heel sterk terug.
BK: “Ja, zo zijn we nu eenmaal, haha. Onze sociale structuren zijn eigenlijk nog steeds heel rauw. We sluiten daarmee ook aan op het landschap en het barre klimaat.”
CH: Dat werkt dus wel heel goed in Trapped. Je hebt de hele serie het gevoel dat al die mensen in de gemeenschap een gezamenlijke geschiedenis hebben en ergens wel iets met elkaar hebben dat op een dag opspeelt.
BK: “Ja, daarbij komt ook nog dat er altijd een hele sterke wederzijdse overlevingsband heeft bestaan. Mensen hebben elkaar nodig om te overleven. Op het eiland waar ik mijn film White Night Wedding (Brúðguminn (2008)) heb geschoten wonen maar twee boeren, alleen in de zomer zijn er meer mensen. Ze spreken elkaar al jaren niet meer door iets wat in het verleden is voorgevallen. En toch hebben ze een systeem waarbij ze elkaar helpen en bijstaan zonder een woord te wisselen. Ze zijn volledig op elkaar afgestemd. Ze mogen elkaar niet, maar weten ook dat ze op elkaar zijn aangewezen om te overleven … zeker in de winter.”
CH: Dat lijkt wel het scenario van Hell in the Pacific van John Boorman uit 1968 met Lee Marvin en Toshiro Mifune…. Daar zijn een Amerikaanse piloot en een Japanse soldaat tijdens de Tweede Wereldoorlog op elkaar aangewezen als ze op een onbewoond eiland stranden. Maar even terug naar die weersomstandigheden. De meeste regisseurs zouden misschien juist zwaar weer omzeilen en dat in de post-productie opvangen met CGI. Dat heb jij niet gedaan.
BK: “Nee , zeker niet. Ik wilde dat het echt zou aanvoelen en dat geldt ook voor de acteurs. Je kunt een sneeuwstorm niet faken en de acteurs dan het gevoel geven dat het echt is. Dat betekent niet dat ik geen visuele effecten gebruik. Maar dat is alleen ter ondersteuning van de continuïteit.”
CH: Hoe is het gedaan in de scenes met de lawine?
BK: “Kijk, er zijn natuurlijk dingen die je niet kunt controleren en al helemaal geen lawine. Voor die scenes heb ik samengewerkt met studio RVX, die ook met mij hebben gewerkt aan Everest. Zijn hebben enige ondersteuning geleverd. Maar ik wil altijd zoveel mogelijk de werkelijkheid inzetten, zonder daarbij uiteraard de cast en crew in gevaar te brengen.”
CH: Ja, er is natuurlijk altijd de zaak van de verzekeringen die niet alles toestaan.
BK: “Nee hoor, daar hebben we in IJsland geen last van, haha.”
CH: Heel opvallend is wel dat we echt heel bar weer zien en het zichtbaar erg koud is, dat is misschien nog wel een understatement, maar waarom doet niemand zijn jas dicht? Andri zit op een gegeven moment in een lawine, is doordrenkt en het is dan toch echt heel koud. Toch heeft hij zijn jas helemaal openhangen.
BK: “Ja, dat is heel opvallend in deze kontreien. Mensen zijn de koude zo gewend dat ze het gewoon niet meer voelen. En zeker een man met de omvang van Andri. Vergeet niet dat deze mensen zijn opgegroeid in deze omstandigheden en staan er helemaal niet meer bij stil. Maar als regisseur moet ik er natuurlijk wel op letten dat ik de acteurs niet teveel blootstel aan de elementen. Soms moet je je een beetje inhouden.”
CH: Dat inhouden geldt ook voor de emoties. Het valt heel erg op dat je nergens emoties manipuleert en forceert. Dat zag ik ook al Everest. Het komt maar al te vaak voor dat we een melodrama in een rampenfilmjasje zien. Toen ik Everest en daarna Trapped zag viel mij op dat je dus nergens over de schreef gaat als het aankomt op de menselijke emoties.
BK: “Daar ben ik heel bewust mee bezig tijdens het filmen. Emoties moeten geloofwaardig blijven. Als je niet gelooft in de emoties die je ziet dan ondermijn ze de scene en in het ergst geval zelfs de hele film. In Everest waren de gebeurtenissen al tragisch genoeg, daar hoef ik niet nog een extra laag aan emoties aan toe te voegen. Dat zag je ook in Jar City … op de achtergrond van de thriller speelde ook een heftig familiedrama. Daar moet je dan ook weer niet teveel ruimte aan geven.”
CH: Dan werkt het niet meer als een thriller.
BK: “Zeker … Je moet op het juiste moment inhouden. Soms komen gevoelens beter tot uiting wanneer je wat terughoudender bent. Je ziet dat de persoon in kwestie lijdt, maar het voor zichzelf houdt.”
CH: Dat zien we dus heel sterk bij Andri in Trapped.
BK: “Ja, hij toont zijn emoties niet. Hij zit in een hele moeilijke situatie: zijn vrouw heeft hem verlaten, zij komt terug met een andere man, er zijn zaken uit zijn verleden en hij wordt geconfronteerd met een bizarre moord.”
CH: Je zou dan verwachten dat Andri, zeker in de latere afleveringen toch een keer explodeert. Maar dat gebeurt niet. Hij blijft de zaak onder controle houden.
BK: “We zien maar al te vaak dat mensen compleet exploderen en doorslaan. Maar vanaf dat moment gaat er ook iets verloren. Je breekt een stuk spanning af en moet dan eigenlijk weer van voren af aan beginnen met zo’n karakter. Andri is een grote, sterke kerel maar is ook heel breekbaar. Hij zit in een moeilijke positie. Dat wordt duidelijk door zijn eigen optreden, maar ook door de mensen die hem omringen. Je kunt het vergelijken met het spelen van een koning. Het maakt meer indruk wanneer ik niet de koning speel, maar het duidelijk wordt dat ik de koning ben door de wijze waarop de andere acteur mijn dienaar speelt. De rol van de koning vormt zich door degenen die hem benaderen. Als je dat op de juiste manier doet dan zie en accepteer je meteen dat ik de koning ben. Als ik de koning moet gaan spelen wordt het al snel een farce. De wereld van Andri en zijn situatie tekent zich af door zij omgeving en de mensen in zijn omgeving.”
CH: Trapped is een groot succes. Het is de eerste IJslandse Tv serie die in Amerika wordt vertoond in de originele versie met ondertiteling.
BK: “Nou het is zelfs de eerste IJslandse televisieserie ooit die ook buiten IJsland wordt vertoond, haha. Ik weet zeker dat je nog nooit eerder een andere IJslandse televisieserie hebt gezien.”
CH: Wel films, maar inderdaad nog niet eerder een IJslandse televisieserie.
BK: “Het is geweldig en het is niet alleen Amerika… in Frankrijk hadden we geloof ik zes miljoen toeschouwers.”
CH: Dat riekt dan al snel naar een Amerikaans remake.
BK: “De rechten worden inderdaad verkocht en ze willen dat ik de pilot regisseer. Maar of de remake de originele serie zal evenaren is de vraag.”
CH: Ik heb eerlijk gezegd nog nooit een Amerikaanse remake van een Scandinavische serie gezien die beter was dan het origineel. Ik probeer me nu dan al voor te stellen wie ze zouden casten voor de rol van Andri.
BK: “Tja, het is nu eenmaal realiteit dat remakes gemaakt worden. Zakelijk gezien is het natuurlijk wel interessant en misschien moeten we het maar vergelijken met de verhalen van Shakespeare. Hamlet wordt honderden jaren na zijn eerste opvoering nog steeds in nieuwe jasjes gestoken.
CH: Ja, maar daar zijn ook vreselijke versies van…
BK: “Haha, maar gelukkig ook een paar hele goede. Maar wat ik wil zeggen is dat het origineel er altijd zal blijven, ongeacht hoe vaak het verhaal opnieuw wordt verteld.
CH: Dus over 25 jaar zien we een nieuwe versie van Trapped?
BK: “Nou de Russen proberen momenteel ook de rechten aan te kopen voor een eigen versie van Trapped.”
CH: Het klimaat hebben ze er wel voor in Siberië, haha.
Constant Hoogenbosch
