Het was een warme zomer in 1975. Een zomer die nog warmer werd toen bleek dat onder het zo vredig ogende wateroppervlak rond Amity Island een levensgevaarlijke haai op de loer lag. De jonge en nog onbekende regisseur Steven Spielberg stak maandenlang zijn nek uit om het hoofd letterlijk boven water te houden. Het was buigen of barsten. Wat uiteindelijk een cinematografische triomf werd voor de jonge Spielberg, had evenzo goed een ramp van monumentale omvang kunnen worden en het einde van zijn beginnende carrière. Dat werd Jaws niet. Spielberg kwam, zag en overwon en leverde met Jaws de allereerste zomerblockbuster af. Scenarioschrijver en vriend van Spielberg, Carl Gotttlieb was erbij.
Carl Gottlieb werkte begin jaren zeventig als beginnend acteur voordat hij zijn bijdrage leverde aan Jaws. Hij kijkt met goede gevoelens terug naar die begindagen.
Gottlieb: “Het is geweldig om je naam te mogen verbinden aan een film als Jaws. De film is een monument in de filmgeschiedenis. Daar mag je best trots op zijn.”
Voor Gottlieb naast Spielberg op de set van Jaws terecht kwam, werkte hij als acteur. Hij verscheen in tv series als “I Spy,” “Laverne & Shirley en “Mork and Mindy”. De grootste productie die hij voor Jaws op zijn naam zette was “M*A*S*H” van Robert Altman. Toen Steven Spielberg hem vroeg voor de rol van Harry Meadows, de locale krantenredacteur van Amity, paste dat ook wel in zijn straatje.
Gottlieb: “We hadden elkaar een paar jaar daarvoor leren kennen en raakten bevriend door onze gezamenlijke agent. Spielberg gaf mij daarop kleine rollen in de tv films ‘Something Evil’ and ‘Savage’. Toen Steven in 1974 werkte aan Jaws nam hij weer contact met mij op. Steven vroeg mij welke rol ik wel zou willen spelen. Ik koos daarop de rol van Amity krantenman Harry Meadows. Maar al snel kwam ik erachter dat Steven meer voor mij in gedachten had.”
Wegcijferen
Spielberg wist heel goed dat Gottlieb een achtergrond had in het schrijven van komedie teksten voor Tv series, waaronder The Odd Couple en The Bob Newhart Show. Gottlieb kon schrijven en dat was waar Spielberg naar zocht.
Gottlieb: “Steven zocht iemand die het scenario kon spekken met goed lopende en karakter gedreven dialogen. Op locatie in Martha’s Vineyard hadden Peter Benchley, die ook de roman schreef van Jaws, en Howard Sackler al verschillende versies van het scenario geschreven. Maar Steven was daar niet tevreden over. Toen ik in Martha’s Vineyard arriveerde had ik al snel in de gaten dat Steven mij niet zozeer voor de acteer job had laten komen, maar veel meer om te sleutelen aan het scenario.”
En zo verscheen Gottlieb op de set voor de rol van Meadows, terwijl hij elders het scenario herschreef naar de wensen Steven Spielberg. Eenvoudig was dat niet. In de roman was de rol van Meadows aanzienlijk groter dan in de film. Gottlieb stond voor een vreemde opgave.
Gottlieb: “In de roman van Jaws was de rol van Meadows veel groter en was hij nadrukkelijk aanwezig. In de film moest zijn rol veel kleiner zijn. Hoe meer ik aan het scenario sleutelde, hoe kleiner de rol van Meadows werd. Ik moest mijn eigen rol van Meadows terugbrengen naar een kleine, weinigzeggende bijrol. Dat was niet makkelijk. Ik realiseerde mij dat ik om een beter scenario te krijgen, mijn eigen optreden bijna weg moest cijferen. Natuurlijk zag ik uiteindelijk ook wel dat het zo beter werkte in het scenario, maar moeilijk was het wel.”
Druk
CH: De opnames van Jaws verliepen verre van vlekkeloos. Budget en productietijd werden overschreden en met name de mechanische haai liet het afweten. Dat leverde een forse druk op. Hoe gingen jullie daarmee om op de set?
Gottlieb: “Dat ervaar je anders als je er daadwerkelijk bij bent op de set. Natuurlijk heb je stress wanneer zaken mislopen, maar het was niet zo dat Universal ons voortdurend onder druk zette. Ik kan me niet herinneren dat ik mij bij het schrijven van het scenario gehinderd voelde door die druk van bovenaf. Steven en ik stonden midden in de productie en deden wat we moesten doen. We werden ook redelijk buiten schot gehouden door producenten David Brown en Richard D. Zanuck. Zij kregen van de studio de wind van voren. Soms viel het mee, soms viel het tegen. En het zal ook een rol gespeeld hebben dat we nog jong waren. We waren jong, enthousiast en zaten vol dromen van succes in Hollywood. Steven gaf in ieder geval op geen enkel moment blijk van wanhoop of vertwijfeling. Hij was de regisseur die de zaak onder controle had. Ongetwijfeld zal er s’nachts in bed heel wat door zijn hoofd gespookt hebben.
The Jaws Log
Toen de opnames er in september 1974 op zaten vertrok de crew naar Californië voor de postproductie. De film stond in de agenda voor juni 1975. Hoewel Gottlieb geen rol had in de postproductie, zat zijn werk er nog niet op. Universal deed een beroep op Gottlieb om een bijdrage te leveren in de marketing campagne van de film.
CH: U schreef n.a.v. de film het inmiddels beroemd Jaws Log. Hoe kwam dat tot stand?
Gottlieb: “Universal wilde ter promotie van de film een boek. Pas in maart 1975 kreeg het idee vaste vorm en werd besloten om een ‘making of’ boek te realiseren. Maar goed, er waren nog slechts drie maanden tot de première van de film en Universal wilde het boek toch echt rond die tijd in de schappen hebben. Ik ging aan de slag en had gewoon het grote geluk dat ik zelf nauw bij een aanzienlijk deel van de productie betrokken was geweest. Het komt niet vaak voor dat een scenarioschrijver tijdens de productie van de film zo intensief bijdraagt en tijdens de opnames nog zo nauw samenwerkt met de regisseur. En als ik iets niet wist kon ik eenvoudig in contact komen met de mensen die dat wel wisten. Drie maanden later was het manuscript klaar voor het boek dat in de winkels zou belanden als “The Jaws Log.” Het was en is nog steeds, na alle herdrukken een uniek werk dat een prachtig inzicht geeft wat film maken is en wat je als filmmaker tegen kunt komen. En daar ben ik nog steeds trots op. Grappig is wel dat er rond die zelfde tijd een tweede productie verslag verscheen, geschreven door schrijfster Edith Blake. Zij was een inwoner van Martha’s Vineyard, die voor de locale krant een verslag van de opnames bijhield.”
CH: een beetje zoals Meadows in de film moest doen.
Gottlieb: “Haha, inderdaad, ze besloot op basis van die krantenbijdragen een eigen boek te publiceren vanuit het perspectief van een van de eilandbewoners. Het boek werd alleen overschaduwd door het enorme succes van The Jaws Log. Uitgever Dell moest in de zomer van 1975 al meerdere uitgaven bijdrukken om aan de vraag te voldoen.”
The Jaws Log is in de loop der jaren uitgegroeid tot een soort van handboek voor beginnende filmmakers. Regisseur Bryan Singer (The Usual Suspects, X-Men) en Steven Soderbergh (Oceans 11, Solaris) hebben het boek in hun beginjaren meerdere malen gelezen.
Jaws 2
CH: Na Jaws heeft u ook nog gewerkt aan Jaws 2 en Jaws 3. Aanvankelijk zou Jaws 2 een heel andere film worden waarin het plaatsje Amity na de aanvallen van de haai vrijwel uitgestorven is. Dat veranderde toen u aan boord werd gehaald voor Jaws 2.
Gottlieb: “Ja, er waren nogal wat problemen met regisseur John Hancock en zijn vrouw Dorothy Tristan, die begonnen te sleutelen aan het originele scenario dat geschreven was door onder anderen Howard Sackler. Daar ging het fout. Het bleek dat Hancock en Tristan er een boeltje van maakten en na de eerste week van de opnames werden de twee ontslagen. Ik werd erbij gehaald om het scenario weer filmwaardig te maken. Ik ging uit van de bestaande sets en karakters en bedacht het hele verhaal rond de tieners die er met hun zeilbootjes op uit trekken en te maken krijgen met de haai.”
CH: Nu zijn we 37 jaar verder. Jaws komt uit op blu-ray in een prachtig opgepoetste uitgave. Waarom denkt u heeft Jaws na al die jaren nog steeds niets aan zijn kracht verloren?
Gottlieb: “Nou, dat heeft met verschillende zaken te maken. Natuurlijk leverde Steven gewoon een bijzonder spannende film af die veel overlaat aan de kracht van de suggestie, maar ook speelt met diepe angsten van de mens. Daarnaast zijn de karakters in de film niet eenvoudig kanonnenvoer. Je leeft met de karakters mee en kunt je ermee identificeren waardoor hun angst jouw angst wordt. Maar wat mij dus onlangs opviel toen ik de digitale opgepoetste versie voor de blu-ray zag, was dat de film in zijn verschijning tijdloos is. Als je goed naar de film kijkt, dan zie je dat de kleding, de auto’s en omgeving niet heel specifiek jaren zeventig zijn. De film zou nu gemaakt kunnen zijn. Je wordt niet afgeleid door een tijdsbeeld dat te prominent aanwezig is en misschien een barrière vormt. Je kunt ook nu nog steeds volledig in het verhaal opgaan.”
CH: Heeft u na de film nog een grotere boot gekocht zoals Chief Brody (Roy Scheider) in de film voorstelt?
Gottlieb: “Haha, nee hoor. Ik was toch al niet zo’n watermens en houdt niet van grote diepten. En daarbij kregen we niet zo heel veel betaal voor onze bijdrage aan de film. De ervaring was veel rijker. Tot op de dag van vandaag, ook na 37 jaar.”
Constant Hoogenbosch
©Movie Machine 2012
