Tom Tykwer en Saverio Costanzo, beiden regisseur. Costanzo overweldigde onlangs met De eenzaamheid van de Priemgetallen. Costanzo distantieerde zich rigoureus van de bestseller die aan de film ten grondslag ligt. Tykwer presenteert met Drei zijn eerste Duitstalige film in ruim tien jaar. Costanzo en Tykwer delen de mening dat zij als regisseur niet terug moet vallen op geplaveide wegen en geijkte patronen die al meer dan honderd jaar het beeld van de film bepalen. Tykwer wil terug naar de kern en vooral iets nieuws laten zien. En toch draagt Drei het onmiskenbare keurmerk van Tykwer.
Tom Tykwer deed in 1998 een belofte met Lola rennt. De lat lag hoog en zou de maatstaf worden voor iedere volgende film. Na Der Krieger und die Kaiserin bewoog hij zich op het internationale podium met de interessante Engelstalige producties Heaven en Perfume: the story of a murderer. Er verschenen onweerswolken toen Tykwer een Amerikaans avontuur aanging met The International. De pers viel over hem heen, sabelde er lustig op los en onderstreepte dat Tykwer met deze materie niet optimaal uit de voeten kon. Hollywood kon de veelvuldig gehanteerde formulestempel niet aan Tykwer slijten. Drei is de terugkeer van Tykwer naar zijn moedertaal en geboortegrond. Is de cirkel compleet en is Tom Tykwer terug bij zijn artistieke wortels?
TT: Nee hoor, verbondenheid voelde ik ook met de films die ik in Amerika heb gemaakt. Vooral met Perfume heb ik een sterke band. Ik voelde mij verbonden met hoofdpersonage Grenouille en Perfume is dan ook een heel persoonlijke film geworden. We zijn allebei een beetje een nerd. We delen het gegeven van de obsessie, verregaande kennis van een bepaald onderwerp. Bij Grenouille is dat het verlangen tot de perfecte geur te komen, bij mij was het film. Ik kon als jongeman over weinig andere dingen praten. Ik heb er heel wat voor moeten doen om los te komen van dat leven. Bijvoorbeeld trouwen met een vrouw die helemaal niet in de film zit.
Drei is het verhaal van drie veertigers die op een keerpunt in hun leven staan. Ze zetten vraagtekens bij hun huidige bestaan en rationaliseren de midlife crisis. Ze kijken terug op hun leven en brengen in kaart waar ze staan en geraken daarbij in onverwacht vaarwater. Tykwer zelf is inmiddels ook een veertiger. Is het voor hem herkenbare materie, kan hij zich vinden in de drie uit Drei?
TT: Uiteraard, kijk het is niet mijn persoonlijke verhaal. Er is herkenning en er zijn elementen die ik ook in mijn eigen leven zie, maar Drei is geen autobiografie. Drei is een samenkomst van afzonderlijke observaties en gesprekken uit mijn omgeving die ik over een periode van jaren heb verzameld. Het is half bedacht, half uit het leven gegrepen. Het is zeker niet zo dat ik een bepaald verhaal over iemand letterlijk vertel. Het is meer een mix van waarheid en fictie die in de loop der jaren uitgroeide tot een groter geheel. Het waren allemaal eilandjes met hun eigen verhaal en de brug werd geslagen met de introductie van de derde persoon. Daarvoor had de film eigenlijk gewoon Zwei kunnen heten.
Die lappendeken van fragmenten uit het leven openbaart zich in de opening van de film. In splitscreen zien we een reeks pittige monologen en impressies.
TT: Het is een vrij willekeurige opsomming van dingen die in ons leven gebeuren. Als je uit een trein naar buiten kijkt zie je de treinkabels. Die hebben een soort van vreemde constante in zich, een soort van duidelijkheid die dan ineens wordt onderbroken, wordt afgekapt, wordt verstoord door een derde lijn die verschijnt. Het is die chaos en het onverwachte toeval dat zo’n belangrijke rol speelt in het leven. Ik probeer de mensen met de opening in de juiste stemming te krijgen door hen iets te laten zien dat herkenbaar is. De film pakt vervolgens die chaotische structuur van het leven op. Het begin is vooral om de mensen in de juiste stemming te brengen. Het is het uitgangspunt en dan komt er nog die dansvoorstelling die even aangeeft wat het verhaal is.
De balletscène in het begin is heel nadrukkelijk aanwezig en krijgt geen gevolg. De oplettende toeschouwer zal het niet ontgaan dat de dansscène de ouverture is voor wat kon komen gaat. Geeft hij daarmee niet teveel prijs?
TT: Kijk de film heet Drei. Op het moment dat mensen de film bezoeken weten ze allemaal dat het over een driehoeksverhouding gaat. Maar de essentie is natuurlijk hoe deze driehoeksverhouding tot stand komt. Ik denk dat we met de dansscene niet zoveel prijsgeven. We laten zien dat het begint met een koppel en dat er een derde persoon bijkomt. Maar vanaf dat moment laten we zien hoe dat verder gaat en hoe zij zich onderling tot elkaar verhouden. In het theater of bij de opera krijg je ook vaak een boekje dat alvast kort duidelijk maakt hoe het verhaal in elkaar zit. Als je naar Die Zauberflöte gaat, dan ga je ook niet voor het verhaal maar wel voor het beleven van de artistieke invulling daarvan. Ik wil graag dat mensen de film ook zo bekijken en niet als een opsomming van gebeurtenissen.
De verrassing zit natuurlijk ook vooral in hoe de relaties in de film zich ontwikkelen.
TT: inderdaad, de chaotische structuur zit verweven in de film en de verrassing komt door het toeval. Dat is iets wat ik zelf iedere dag en op elk moment ervaar. Dat wordt in films vaak onderbelicht. Het leven zit zo ongelofelijk vol met onverwachte momenten en ervaringen.
Tykwer wilde duidelijk niet terugvallen op beelden die veelvuldig gebruikt worden. Zoals in de ziekenhuisscène.
TT: Scènes in ziekenhuizen waarbij de vrouw bij haar man aan het bed zit heb ik al honderdduizend keer gezien. Waarom zouden wij dat ook nog een keer opnemen. Waarom zou ik teruggaan naar iets wat al een miljoen keer gedaan is en vaak beter…. Of slechter. Ik begin als filmmaker ook ouder te worden. Ik maak geen films omdat het zo opwindend is om films te maken. Het is opwindend om een film te maken waarbij je het gevoel hebt dat je op onontgonnen terrein bent. Dat je andere methoden onderzoekt of dat je gebieden ontdekt die nieuw zijn voor iemand als ik, die heel veel films kijkt.
Adam is een bijzonder intrigerend karakter. Hij is heel sociaal en warm, maar anderzijds is hij ook koud en ondoorgrondelijk. Een man zonder bindingen en een mysterie. Was dat contrast van meet af aan de bedoeling?
TT: Er zijn zoveel mensen in onze omgeving die we eigenlijk helemaal niet goed kennen. Je vindt ze aardig omdat je bijvoorbeeld jarenlang met ze in het hetzelfde kantoor doorbrengt. En dan op een dag zit je om een of andere reden met elkaar te dineren en blijkt de persoon tegenover je heel iemand anders te zijn. In film werkt dat ook zo. Je stelt de hoofdpersoon in de eerste twintig minuten voor, maar weten vaak nog niet het fijne van hem of haar. Wat ik erg interessant vind is dat wij als toeschouwer onze projecties op hem loslaten. We weten nog niet wie of wat hij is totdat we gaandeweg de film meer ontdekken. Adam is bij aanvang ontastbaar, een schim die we pas later leren kennen en beter dan de beide andere personages. Hij is aanvankelijk een personage dat moeilijk te doorgronden is. Hij wil ook niet doorgrond worden, hij wil voorkomen dat mensen hem meteen een etiket opplakken. Zijn appartement is daarvan een afspiegeling. Hij heeft al een leven achter zich waar hij blijkbaar vanaf wil. Hij wil breken met de geijkte structuren in het leven. Hij blijft daardoor mysterieus en zien hem aanvankelijk alleen door de ogen van Hanna en Simon. Uiteindelijk nemen we een andere positie in en bezien we de gebeurtenissen vanuit zijn perspectief. Dat wilde ik in het laatste deel van de film realiseren. Dan zien we dat Adam zich ineens realiseert dat hij zijn onafhankelijkheid kwijtraakt.
Drei beweegt zich op interessant terrein en Tykwer velt nergens een oordeel. Hoewel Hanna en Simon verliefd worden op dezelfde man, verliezen ze nooit hun liefde voor elkaar.
TT: Dat is het belangrijkste uitgangspunt. Wij worden doorgaans gedwongen tot een relatie op basis van twee personen. Wanneer er een derde persoon opduikt dan verlangt de traditie dat we een beslissing nemen en een keuze maken. Hanna en Simon denken niet over een beslissing, een keuze, het is niet eens een optie. Ze willen elkaar niet kwijtraken maar koesteren ook de nieuwe emotie. Dat maakt de film complex. Het lijkt allemaal heel simpel maar dat is het natuurlijk niet. De samenleving is niet klaar voor ´polyamoureuze´ relaties. Je krijgt geen belastingvoordeel wanneer je twee minnaars hebt, haha. Er zijn maatschappelijk veel obstakels. Als die er niet zouden zijn dan zouden veel meer mensen emotioneel de keuze kunnen maken voor een dergelijke relatie. Of het in ieder geval proberen omdat het zo natuurlijk lijkt. Als je al heel lang op iemand verliefd bent, zijn er altijd onvervulde wensen en verlangens die iemand anders wel zou kunnen waarmaken. Ik zeg niet dat ik me er helemaal in kan vinden, maar als je het heel rationeel beziet en er over praat ziet vrijwel iedereen in dat het hebben van een relatie met één enkele persoon wat vreemd is en niet past niet bij onze emotionele complexiteit.
Op het moment dat Hanna en Simon op confronterende wijze in de gaten krijgen wat er aan de hand is, kies je er heel bewust voor om de discussie buiten beschouwing te laten.
TT: Ik was meteen in slaap gevallen als ik dat aan had moeten horen. Dat soort dialogen wilde ik juist vermijden. Het zijn de scènes die iedereen al in zijn hoofd heeft zitten en veel films laten die scènes zien. De scènes die ik dus al ken. En waarom zou ik een scene laten zien die iedereen bij voorbaat al op kan opdreunen. Kom op, kom gewoon ter zake en laat me iets nieuws zien. We kijken nu al 110 jaar naar films en waarom moeten dat gebrabbel steeds weer herhalen. Dat wil ik niet.
Toch kun je niet alles laten varen. Er zijn bepaalde regels die je in acht moet nemen om je verhaal te vertellen.
TT: Uiteraard, je kunt geen regels breken als je ze niet koestert. Je moet wel een zodanig acceptabel geheel creëren dat je nog weet wat de bedoeling van de film is. Je moet mensen een set met regels in handen geven anders zou het onsamenhangende onzin worden. Het moet een coherent pad zijn maar op dat pad zijn er vele zijwegen en omleidingen. Zo ervaar ik mijn eigen leven ook. Soms zie ik zaken aankomen en gebeuren ze toch niet of anders. Soms heb ik ervaringen die zo saai zijn maar ik moet er doorheen terwijl ik dan denk: waarom komen we niet direct tot de kern van de zaak. Lola rennt had dat ook en het is wel duidelijk dat Drei dezelfde wortels heeft. Dat zit hem niet zozeer in de snelheid waarin ik het verhaal vertel. Een trage film kan toch heel dynamisch werken wanneer alles wat je ziet heel onverwacht, essentieel en opwindend is. Der Krieger und die Kaiserin sluit daar ook in aan omdat je geen idee hebt welke kant het op gaat. Er zitten zoveel onverwachte wendingen in. Die brengen de spanning en suspense.
Tykwer zit niet stil. Terwijl we in gesprek zitten checkt hij af en toe zijn telefoon voor berichten want hij moet over een paar uur in Berlijn zijn. Hij is alweer begonnen met een nieuw project.
TT: Ja, dat wordt Cloud Atlas, gebaseerd op het boek van David Mitchell. Ik werk samen met de Wachowski’s (Lara en Andy). We hebben het scenario samen geschreven en zouden samen regisseren maar nu gaan we de sequenties verdelen. We werken er al een hele tijd aan. Over de casting kan ik nog weinig kwijt omdat het allemaal nog niet officieel is. We hebben wel een stel coole acteurs. We draaien in Schotland, Engeland, Spanje en Berlijn. Het is echt heel opwindend en veruit het meest uitzinnige wat ik ooit gedaan heb.
Drei is vanaf 24 maart te zien in filmhuis of bioscoop
Constant Hoogenbosch
©Movie Machine 2011
