Een ander zijn geluk introduceerde regisseuse en scenarioschrijfster Fien Troch in 2005 als een veelbelovende nieuwe telg van het Vlaamse filmdom. Met Unspoken bevestigt ze haar naam en overtreft haar voorganger. Unspoken geeft op verbluffend diepgaande en emotioneel oprechte wijze inzicht in een verscheurde relatie en het verwerkingsproces van een traumatische ervaring. Een gesprek met Fien Troch.
Evenals voor haar eerste speelfilm schreef Troch zelf het scenario. Doorwrochten werken vol emoties. Hoe belangrijk is het voor haar om zelf de scenario’s te schrijven en zou ze het scenario van een andere schrijver kunnen verfilmen?
FT: “Het is erg belangrijk dat ik de scenario’s zelf schrijf omdat ik een eigen universum probeer te creëren. Tijdens het schrijven denk ik al aan muziek, beeld, acteurs, klank. . . Dus het scenario is veel meer dan gewoon het verhaal. Dat wil niet zeggen dat ik niet open sta voor scenario’s van andere schrijvers maar ik denk dat het niet evident is om mij te overtuigen. Of ik zal het misschien in elk geval willen bewerken . . . Ik weet het niet, in elk geval zolang ik zelf inspiratie heb, doe ik het graag zelf.”
In Een ander zijn geluk betrof het een dood jongetje dat de aanzet vormt voor een reeks gebeurtenissen. In Unspoken draait de plot om een verdwenen meisje. Toeval? Of speelt er mee dat je zelf zojuist moeder bent geworden?
FT: “Beide films zijn gemaakt voor ik moeder was (het is te zeggen, ik was zwanger tijdens het draaien van Unspoken), dus aan moeder zijn kan het niet liggen. Ik denk wel dat dat mijn volgende films zal beïnvloeden. . . Belangrijkste reden is denk ik dat kinderen mij helpen om de volwassenenwereld te verwoorden en verduidelijken. In mijn eerste film Een ander zijn geluk zijn de kinderen het slachtoffer van het gedrag van volwassenen. Enerzijds letterlijk door het overlijden van een kind bij een auto ongeluk, anderzijds door te tonen hoe zij op het gedrag van hun omgeving reageren en het imiteren. In Unspoken heb je enerzijds de verdwijning van een kind en fungeert een klein meisje als katalysator voor die verdwenen dochter en als onschuldige of neutrale blik voor wat er in het verhaal gebeurt. De kinderen waren in beide films de spiegel die ik nodig had om de hardheid, het grappige, het absurde of het verdriet van het verhaal en de personages te vertellen.”
Is het daarbij van belang dat je jezelf kunt identificeren met de karakters in het scenario of schrijf je dat juist van jezelf af?
FT: “De personages liggen altijd heel erg ver van me af en tegelijk lijken ze ook heel erg op mij. Ik denk niet dat ik me echt met hen kan identificeren maar dat ik hen wanneer ik schrijf, perfect begrijp en aanvoel. Ik geef ze net genoeg van mezelf zodat ik hun personages perfect kan neerzetten en vertellen. En tegelijk houd ik ze op een afstand door ze uit te vergroten en extremer te maken.”
Evenals voor haar eerdere Een ander zijn geluk schreef Troch voor Unspoken het scenario. De relativerende humor uit Een ander zijn geluk is deze keer minder duidelijk aanwezig en uit zich veeleer in absurde wendingen en ogenschijnlijk triviale voorvallen. We betrappen ons zelf op het lachen om pijnlijke momenten. De relativerende knipoog door humor blijft in Unspoken grotendeels achterwege.
FT: “Oorspronkelijk zat die er ook veel meer in in Unspoken. Maar tijdens de montage merkte ik dat het toch teveel afleidde van de spanning tussen Grace en Lukas. De humor had ik vooral geplaatst bij de nevenpersonages maar die zijn bijna allemaal gesneuveld omdat het verhaal beter werkte als ik mij meer concentreerde op de twee hoofdpersonages. Soms kan humor werken als een katalysator maar hier werkte het meer storend en brak het de spanning waar de hele film op is gebaseerd.”
Geen van de personages, naast Grace en Lukas, lijkt echt gelukkig te zijn. Ze lijken eenzaam, in zichzelf gekeerd en hullen zich veelal in stilzwijgen. Heb je zo’n pessimistische kijk op de mensheid?
FT: “Ja en nee. Ergens ben ik erg pessimistisch. Maar om te kunnen ‘overleven’ en ‘goed’ te leven probeer ik het leven optimistischer te zien en mijn donkere kant te verbannen. Wanneer ik schrijf komen vaak onbewuste of verdrukte gevoelens en gedachten naar boven en krijgen die de vorm van een personage. Ik veronderstel dat daardoor heel veel van mijn personages zo ongelukkig zijn. Maar misschien kan ik daardoor een beetje positiever in het echte leven staan.”
Troch verwerkt op venijnige wijze thrillerelementen die scènes versterken en ons soms op het verkeerde been zetten. Muziek speelt daarin een belangrijke ondersteunende rol. Ze gaat spaarzaam om met de muzikale ondersteuning die zich zonder eenduidige stijl ver weg, heel vervreemdend of juist heel warm openbaart.
FT: “Ik vind het plaatsen van muziek een van de moeilijkste fases bij het afwerken van mijn film. Ik ga er eigenlijk vanuit dat ik zo weinig mogelijk muziek wil gebruiken. Omdat ik vooral wil dat de film werkt en duidelijk is met wat ik heb geschreven en gefilmd. En als ik dan muziek plaats, moet het een meerwaarde geven, iets extra vertellen of laten voelen. Dus dat heb ik dan ook geprobeerd bij Unspoken.”
De film neigt op enige momenten zelfs bijna naar een thriller waarin we op ieder moment geconfronteerd lijken te worden met een vreselijk geheim. Troch speelt met thrillerelementen zonder een thriller te maken.
FT: “Ik heb zelfs enkele Hitchcocks herbekeken om te bestuderen hoe hij die spanning creëert. Ik wou inderdaad proberen een constante spanning op te roepen, alsof er achter elke hoek een gevaar schuilt. Ik wou zo het nog constant aanwezig zijn van de dochter weer geven. Ze moest als een geest door hun hoofden en het huis waren. Ik denk dat het ook goed past bij het beklemmende gevoel tussen Lukas en Grace.”
Aan het einde van de film zit een lang uitzoomshot waar we Grace en Lukas zien in een moment van hoop. Toch laat je dat shot gepaard gaan met bijzonder spannende muziek die haaks lijkt te staan op het gevoel bij die scene – waarom die spanningsopbouw?
FT: “Het einde is inderdaad een soort van moment dat er hoop is en dat je even mag/kan loslaten. Vandaar ook de grote uitzoom. Tegelijk is het ook geen klassiek happy end waar alles goed komt. Grace en Lukas hebben elkaar wel weer gevonden maar het gemis en de onzekerheid is er nog steeds. Het einde wil voor mij vooral zeggen, als er twee mensen zijn die elkaars verdriet begrijpen, zijn zij het. Maar dat wil niet zeggen dat het verdriet weg is of alles daarmee is opgelost. Vandaar dat ik op het einde niet plots met een (letterlijke) ‘vrolijke’ noot wou eindigen.”
Lukas en Grace gaan op heel verschillende wijzen met hun verlies om maar nooit echt samen. Ze zoeken beiden naar Lisa maar nooit samen – is dat een stadium dat ze al gepasseerd zijn?
FT: “Ik denk het wel. De film begint dan ook bewust vier jaar na haar verdwijning. Vier jaar na zo’n gebeuren, zijn ze niet meteen nog bezig met ‘lief’ zijn voor elkaar of hun relatie staande houden. Waar ze vooral mee bezig zijn is met overleven. ‘Hoe kom ik hierdoor, zonder dat ik er aan kapot ga’. En ik denk dat je dan automatisch egoïstischer wordt en je eigen manier van omgaan met het verdriet zoekt.”
Voor de hoofdrollen engageerde Troch de veelzijdige Franse actrice Emmanuelle Devos, momenteel ook te zien in Coco avant Chanel en vorig jaar in Un conte de Noël (2008), en de Zwitserse acteur Bruno Todeschini, eerder te zien in La reine Margot (1994) en Michael Haneke’s uitstekende Code inconnu. Beide acteurs zijn routiniers die zich vastbijten in hun rol. Lukas is het toonbeeld van een voortdurende onrust en spanning, een kruitvat met meerdere lonten. Grace is eerder het toonbeeld van een soort ongemakkelijke rust en van onwillige Acceptatie. Ze heeft zich neergelegd bij de verdwijning van haar dochter en toch klampt ze zich vast aan laatste strohalmen. Hoe heeft Troch haar beide personages aangepakt. Had ze een profiel voor ogen voor Lukas en Grace.
FT: “Wel eerlijk gezegd totaal niet. Ik ben mijn verhaal beginnen vertellen en beetje bij beetje kwamen de personages tot leven. Pas toen ik een eerste hele ruwe versie had, begon ik het verschil te zien tussen Grace en Lukas. Vanaf dat er een ruwe schets van hun twee karakters duidelijk werd, ben ik het wel meer gaan uitdiepen en ben ik hun handelingen er uiteraard wel gaan aan aanpassen. Raar genoeg kom ik meestal pas met een karakterprofiel af, als de film al zo goed als geschreven is. Het lijkt alsof ik mijn personages eerst via het schrijven moet leren kennen en dan pas ontdek hoe ze eigenlijk zijn.”
We vallen vooral met Lukas steeds midden in situaties en gebeurtenissen. Zo is er de vrouw die zich nogal onthullend aan hem openbaart, de aangereden hond. Het lijken verhaalelementen zonder ogenschijnlijke kop of staart.
FT: “Ik hou wel van deze fragmentarische vertelstijl omdat het de kijker verplicht om mee te denken en te participeren. Ik wil onderzoeken wat ik al dan niet moet vertellen om toch te boeien en de kijker mee te krijgen in mijn verhaal zonder te uitleggerig te zijn.”
Troch zet Emmanuelle Devos en Bruno Todeschini aan tot bijzonder intieme en innemende acteerprestaties waar in sommige scènes weinig tot niets wordt gezegd maar de expressie boekdelen spreekt.
FT: “Ik heb niet van tevoren gerepeteerd. We hebben enkel een paar keer samen gezeten om de scènes te bespreken. Het belangrijkste was dat ze exact wisten wat er in elke scène gebeurde en waarom. Ze wisten dat ze zich niet konden verstoppen achter lange dialogen of grote actiescènes. Maar het belangrijkste voor deze rollen was de keuze van de twee acteurs zelf. Ik wist dat zij de perfecte mimiek en het talent hadden voor dit soort acteerprestaties. En met die basis was het werk al half gedaan.”
Unspoken is zeker geen half werk geworden en we zien uit naar de volgende film van Fien Troch.
FT: “Ik ben momenteel aan een nieuw scenario aan het schrijven. Ik hoop dit volgende zomer te kunnen verfilmen.”
Interview Constant Hoogenbosch
©Movie Machine 2009
