Fons Rademakers, eigenzinnig oog van het vaderland

Door

23 juli 2011

1630

De Nederlandse film, jarenlang een zorgenkind. Toch heeft ook een zorgenkind behoefte aan een liefhebbende vader die zich door dik en dun sterk maakt voor een goede opvoeding en toekomst. Fons Rademakers is ruim dertig filmjaren zo’n goede vader geweest. Een vader die zich met zijn erfgoed van elf films waardig heeft getoond om zijn hele oeuvre op DVD te zien verschijnen.

Enige jaren geleden had Rademakers (83) nog geen besef van het bestaan van DVD. Het was cameraman en regisseur Jan de Bont die hem attendeerde op het schijfje waar een film op kon worden gezet. En van het een kwam het ander. Op donderdag 25 september werd tijdens het Nederlands Film Festival door schrijver Harry Mulisch het eerste exemplaar uitgereikt van de lijvige DVD boxset waarin alle films van Rademakers zijn opgenomen. “Als de films in de filmblikken zouden zitten zou de stapel tot het plafond van deze zaal reiken,”grapte Rademakers tijdens zijn toespraak. Dat hij op dat moment de eerste Nederlandse regisseur was (en nog steeds is) van wie het hele oeuvre op DVD wordt uitgebracht drong nog niet helemaal tot hem door. Op de vraag wat hij er dan ook van vond dat hem die eer toekwam moest de goedmoedige filmmaker even nadenken. “In één woord geweldig,” merkte Rademakers uiteindelijk met een glinstering in zijn ogen op terwijl hij zich de oesters op de schaal voor hem goed liet smaken. Het was een drukke avond maar voor de in Italië woonachtige Rademakers ook een avond van weerzien met oude bekende, vrienden en kennissen.

Doorzettingsvermogen

Vanaf zijn debuut Dorp aan de Rivier uit 1958 tot en met zijn laatste werk The Rose Garden uit 1989 heeft Rademakers zich in ruim dertig jaar een plaats weten te veroveren als meest gerespecteerde regisseur van de vaderlandse filmgeschiedenis. En dat is een weg geweest die lang niet altijd over rozen ging. Het was Harry Mulisch die tijdens de uitreiking zijn bewondering uitsprak over het ongekende doorzettingsvermogen dat Fons Rademakers in de afgelopen jaren gehad moet hebben om zijn films gefinancierd te krijgen. Die steeds terugkerende barrière heeft Rademakers er niet van weerhouden steeds weer een nieuwe filmonderneming te starten.

Dat doorzettingsvermogen is van meet af een belangrijke factor geweest in zijn carrière. Rademakers, geboren op 5 september 1920 in Roosendaal, startte zijn loopbaan als acteur en regisseur aan het toneel. Zonder enige filmervaring stapte hij in 1955 de filmwereld binnen en werkte als assistent bij regisseurs als Jean Renoir en Vittorio de Sica. Een goede leerschool zo bleek toen hij in 1958 zijn filmregiedebuut maakte met Dorp aan de Rivier naar het boek van Antoon Coolen. Met deze film was direct duidelijk dat er een naoorlogse regisseur op was gestaan die een goed gevoel had voor de vertaling van Nederland naar film. Internationale erkenning volgde en als eerste Nederlandse filmmaker ooit kreeg Rademakers een Oscarnominatie voor beste niet-Engelstalige film. Een belangrijke stimulans van de beginnende regisseur.

Het vertellen van een goed verhaal heeft bij Rademakers altijd voorop gestaan bij het maken van een film. Met Coolen’s Dorp aan de Rivier was dat wel duidelijk geworden en in de loop der jaren smeedde hij bijzondere literaire en soms niet al te makkelijke werken tot toegankelijke films die een breed publiek konden boeien. Een belangrijke ontwikkeling voor de naoorlogse ontwikkeling van de Nederlandse film. Rademakers geheel eigen visie en aanpak heeft hem wel een confrontatie opgeleverd met schrijver Willem Frederik Hermans. Hermans was niet te spreken over de invalshoek die Rademakers nam voor zijn boek De Donkere Kamer van Damocles. Het is een klassiek geval van het onderscheid tussen boek en film waarbij beiden hun eigen waarde hebben zonder daarbij een predikaat beter of slechter te geven. Dat de film na de première in 1963 weinig te zien is geweest had daar overigens niets mee te maken. Als Twee Druppels Water, de filmversie van De Donkere Kamer van Damocles, is jarenlang het slachtoffer geweest van een langlopend en slepend juridisch conflict dat pas werd beslecht met het overlijden van financier Freddie Heineken. Anno 2003 is Als Twee Druppels Water weer in roulatie gebracht en beleefde in aanwezigheid van Fons Rademakers en zijn vrouw Lili Rademakers-Veenman een tweede première op donderdagavond 25 september in het Utrechts Rembrandt theater. Dat moet toch een bevredigend gevoel van overwinning hebben gegeven. Wederom had het doorzettingsvermogen zijn vruchten afgeworpen.

Momenten

Andy Warhol geloofde in zijn ’15 minutes of Fame.’ Fons Rademakers heeft er meer mogen hebben. Na Dorp aan de Rivier volgden er vele memorabele films als Makker Staakt uw Wild Geraas (1960), Het Mes (1961), Als Twee Druppels Water (1963), Dans van de Reiger (1966), Mira (1971) en Because of the Cats (1973). Het was de verfilming van Multatuli’s

boek Max Havelaar in 1976 die wederom een belangrijk stap betekende in de filmloopbaan van Rademakers. In de drie uur durende historische en tijdloze film studie stelde hij een niet bijster glorieuze periode van het vaderlands koloniaal verleden aan de kaak. Max Havelaar geldt nog steeds als een van Rademakers meest populaire films, zowel nationaal als internationaal.
Eveneens nationaal en internationaal geprezen was De Aanslag uit 1986 naar het boek van Harry Mulisch. Rademakers had er lang op moeten wachten maar nu kon hij zijn eerdere nominatie voor Dorp aan de Rivier eindelijk omzetten in de toekenning van het gouden Oscarbeeldje. Hij werd de eerste Nederlandse regisseur die een Oscar mee naar huis mocht nemen voor beste niet – Engelstalige film.

Eerbetoon

Het uitbrengen van alle films van Fons Rademakers op DVD is, naast een commercieel doel , uiteraard ook een eerbetoon aan de man die met zijn werk een waardevolle bijdrage leverde aan de Nederlandse naoorlogse cinematografie. Rademakers gaf een gezicht aan de Nederlandse film en presenteerde een volwassen aanpak met internationale allure. Alom geprezen in het buitenland is het bewonderenswaardig dat Rademakers toch altijd op en top Nederlander is gebleven en zich niet heeft laten lokken door de gouden bergen van Hollywood. De enige Amerikaanse productie die hij afleverde is The Rosegarden. Een film die hij in tegenstelling tot zijn andere films meer op de automatische piloot maakte. Hoe dan ook het hart van Fons Rademakers zal voor altijd liggen bij het medium film. Zijn grootste prestatie is gelegen in de unieke dwarsdoorsnede van Nederland in heden en verleden die hij wist te verbeelden met waardigheid, respect en een geheel eigen visie.