Miljarden dollars en euro’s vinden succesvol en minder succesvol hun intergalactische weg naar de planeet Mars. Wat we er voor terugkrijgen zijn een schamele reeks foto’s en wat data rond minuscule stofjes waar slechts een toplaag van wetenschappers mee uit de voeten kan. En waarvoor? Om te kijken of we op Mars kunnen wonen? Op een planeet die alleen uit zand en rotsen bestaat, waar voortdurend zandstormen razen en waar het gemiddeld 53 °C onder nul is.
Historie tussen feit en fictie
Mars deed in een ver verleden al de ogen naar de hemel staren. De vurige rode verschijning trok omstreeks 400 voor chr. de aandacht van de Babyloniers die de planeet Nergal noemden. De Egyptenaren gingen een stapje verder en zagen naast Mars ook planeten als Mercurius, Venus, Jupiter en Saturnus. Zij doopten de planeet Har Decher ofwel de Rode. Aan de andere kant van de Middellandse Zee keken ook de Grieken en Romeinen naar de nachtelijke sterrenhemel. Wat Ares werd bij de Grieken, werd door de Romeinen Mars genoemd.
Na eeuwen van waarnemingen met het blote oog en wiskundige berekeningen was het Christiaan Huygens (1629 – 1695) die in 1659 Mars bekeek door een primitieve door hem zelf gemaakte telescoop. Hij nam vlekken waar op de planeet en filosofeerde in zijn werk Cosmotheros over de voorwaarden voor leven op een planeet en speculeerde zelfs over intelligent buitenaards leven.
Maar wat maakt juist Mars zo’n fascinerende planeet en niet één van de andere planeten van het zonnestelsel? Mensen spreken in discussies over buitenaards leven makkelijker over Martianen dan over Venusianen of Saturnusianen. Wellicht doordat van oudsher Mars de meest waarschijnlijke kandidaat leek voor buitenaards leven. Dat vond zijn weg in legio culturele uitingen.
De fascinatie met Mars als mogelijk bewoonde planeet begon zijn weg te vinden in het laatste kwart van de negentiende eeuw toen astronoom Giovanni Sciaparelli opmerkte dat er kanalen op Mars zichtbaar waren. En de aanleg van kanalen impliceerde het werk van een intelligente levensvorm. Twintig jaar later, in 1897, beet H. G. Wells met zijn The War of the Worlds de spits af en presenteerde voor het eerst de invasie van een buitenaardse intelligentie. Hij creëerde daarmee bij een breed publiek het besef van de mogelijkheid van leven op andere planeten. Daarin kreeg hij bijval van gevestigde wetenschappers zoals astronoom Percival Lowell die de mogelijkheid van intelligent buitenaards leven een serieuze optie achtte. De fascinatie in allerlei uitingen rond de planeet Mars groeide vanaf dat moment gestaag.
Wells’ The War of the Worlds gaf de aanzet tot vele speculaties rond de planeet Mars. In 1938 zette Orson Welles met zijn radiohoorspel van War of the Worlds Amerika op zijn kop omdat luisteraars dachten dat het om een werkelijke invasie ging. Tarzan vader Edgar Rice Burroughs liet zich ook niet onbetuigd en creëerde zijn Martian Tales waarvan de verhalen rond soldaat John Carter het bekendst zijn geworden. Carter beweegt zich op de vreemde planeet en groeit uit tot een grote held. Wel toonde Burroughs Mars als een planeet op de rand van de ondergang in het gevecht tegen de natuurelementen, de droogte en de allesvernietigende oorlogen. Een analogie met de aarde?
SciFi grootmeester Ray Bradbury draaide de zaak om. Hij publiceerde in 1951 The Martian Chronicles, een verzameling korte verhalen die gezamenlijk de kolonisatie van Mars door de mensen weergeven. Een vrij unieke benadering omdat het bij Bradbury dus juist de mensen zijn die Mars veroveren. In de meeste science fiction verhalen waren Martianen de agressors. In de jaren vijftig werden ze in de schaduw van de communisme paranoia een dankbare inspiratiebron voor een stroom aan films waarin de Marsbewoners een analogie vormden voor de ‘gevaarlijke’communisten. Talloze films met klinkende namen als Invaders from Mars, The Flying Discman from Mars, Mars needs Women, Santa Claus conquers the Martians, Devil Girl from Mars en Rocketship X-M werden op het publiek losgelaten. In latere jaren werd de dreiging van Mars, m.u.v. Mars Attacks!, minder maar de planeet bleef een plaats van mysterieuze avonturen voor films als Total Recall, Red Planet, Mission to Mars en Ghosts of Mars.
De planeet krijgt een gezicht
Na een aantal mislukte lanceringen en missies was het de Mariner 4 die in 1965 als eerste Mars bereikte. Er volgden er meer en de bekendste werden de Viking landers in 1976 die een reeks prachtige foto’s opleverden. En wat gebeurde er? Op 25 juli van dat jaar maakte de Viking Orbiter op zoek naar een geschikte landingsplaats foto’s van de Cydonia Region op Mars. Er werd een enorm gezicht zichtbaar dat het toch al mysterieuze image van de rode planeet nog verder voedde. Wetenschappers wisten al snel aan te geven dat het om een eenvoudige rotsformatie ging maar anderen zagen hierin het bewijs van een kunstmatige constructie door een intelligente civilisatie op Mars. In april van 1998 stuurde de Mars Global Surveyor in ieder geval veel sterkere beelden van het gezicht op mars en toonde dat het inderdaad slechts om een rotspartij ging.
A second giant step for mankind
Mars spreekt al eeuwen tot de verbeelding van mensen op aarde en zal dat blijven doen totdat we uiteindelijk zelf voet zetten op de rode planeet. Mars is nu nog een relatief anonieme rode kloot ver weg in het heelal waarover heerlijk gespeculeerd kan worden tot in de grootste fantasieën. Wanneer de planeet eenmaal betreden wordt, heeft dat een demystificatie tot gevolg. De planeet wordt tastbaar en verliest zijn mysterieuze charme. Wie besteedt er immers nog aandacht aan de maan, die eveneens eeuwenlang een rol speelde in vele aspecten van het mensdom. Na de eerste stappen op de maan ging het snel achteruit met de populariteit en wie kijkt er nu nog om naar het brok steen in de achtertuin van de aarde.
Constant Hoogenbosch
©Movie Machine 2004
