Lof en niets dan lof kwam de Zweedse regisseur Tomas Alfredson het afgelopen jaar toe. Zijn film Let the right one in toerde met succes langs internationale filmfestivals en liet toeschouwers vol bewondering achter. Alfredson laat een frisse wind waaien door de aloude vampieren mythe waarbij hij met beide benen op de grond blijft en vooral de tragiek laat spreken. De tragiek van de 12-jarige Oskar die op school gepest wordt en een onwerkelijke vriendschap sluit met het vampieren meisje Eli, dat net als hij 12 jaar is. Maar zij is al heel lang 12 jaar.
Vampieren blijven ons boeien. Een aspect dat Alfredson niet onberoerd liet bij het maken van zijn film, gebaseerd op de bestseller van John Ajvide Lindqvist. Wat is er immers voor ons mensen zo intrigerend aan de vampier, de mythe en het mysterie die hem omgeven?
TA: ´Dat is niet eenvoudig te zeggen. Ik denk dat het komt doordat de vampier de afspiegeling vormt van onze dierlijke kant. Er is tegenwoordig weinig dierlijks meer aan ons te ontdekken, we zijn niet veel meer dan bewegende en pratende hoofden geworden. Er zijn nog maar heel weinig zaken in ons wezen waarbij we op instinct afgaan, zoals bij seksualiteit en het feit dat we ons moeten voeden. De vampier gaat terug naar het primitieve oerinstinct van het overleven. En dan is er natuurlijk het aspect van het bloed. We kunnen niet zonder, het vormt een belangrijk deel van lichaam en leven. We zijn daarom ook erg bang het te verliezen.´
Vampieren worden in de recente overlevering, vooral na het werk van Bram Stoker, neergezet als stijlvol geklede, erotisch geladen gentlemen. Uiteraard zijn er uitzonderingen zoals we zagen in onder andere Near dark (1987) en het recente 30 Days of Night (2007). U presenteert de vampier als een stil, onschuldig ogend kind en wijkt daarmee af van het geijkte beeld maar ook van het vampieren kind dat we Kirsten Dunst neer zagen zetten in Interview with the vampire (1994). U geeft een fris en nieuw perspectief. Wat waren de elementen van de vampier die in intact moesten blijven?
TA: ´De vampieren mythe is in de recente historie vaak erotisch getint. Dat is hij in mijn film niet. Het gaat hier echt om overleven en het hebben van genoeg eten. Ik ben wat dat betreft helemaal naar de basis gegaan en heb mij daarbij voor de volle 100% laten leiden door John Ajvide Lindqvist, de schrijver van het boek. Ik weet immers niet zo heel veel af van de vampieren mythe en geschiedenis van de vampier. Maar John wel. Hij weet er echt alles vanaf en heeft mij ingewijd in de details en mogelijkheden. Er zijn wel een paar flirts met de vampieren mythe hoor. Er is bijvoorbeeld dat shot waarin we Eli voor een spiegel zien staan. Dat hebben we met opzet gedaan om te spelen met de mythe. En dan is er natuurlijk het nieuwe element van de vampier die binnen gevraagd moet worden. Dat is op zich al een oud gegeven maar wat er voorvalt wanneer de vampier ongevraagd binnen komt zagen we nog niet eerder. Wat er dan voorvalt met Eli is een vondst van John.´
Wat opvalt aan de film is dat er geen religieuze symbolen worden ingezet. Geen kruizen, geen wijwater, terwijl die toch vaak in verband worden gebracht met de vampier.
TA: ´Hmm, je bent de eerste die dat opvalt. Dat heeft niemand me nog gevraagd en dat is toch wat vreemd, nietwaar? Toch zit er wel een religieus symbool in de film. Maar het is heel goed verbogen en zo subtiel dat je het bijna niet ziet. Het gaat om de Heilige Lans van Longinus ofwel de Habsburg Lans. Weet je wat ik bedoel?´
Zeker, het is de lans waarmee Christus aan het kruis in zijn zij gestoken zou zijn. De lans werd een belangrijk relikwie maar in de loop der jaren doken er meerdere lansen op waarvan werd beweerd dat het de enige echte was. De belangrijkste ligt in het Hofburg Museum in Wenen. Een kopie daarvan ligt in Krakau in Polen. Er gaan zelfs verhalen dat Adolf Hitler, die compleet geobsedeerd was door de lans, deze in de nadagen van de oorlog met andere relikwieën naar Antarctica liet brengen waar ze jaren na de oorlog door een geheime Nazi organisatie zouden zijn teruggehaald. De lans die nu in Wenen ligt zou ook een kopie zijn.
TA: ´Inderdaad, de lans spreekt al eeuwen tot de verbeelding. De lans die in Wenen ligt is de meest beschreven en was ook de lans waar Adolf Hitler zich op richtte. Ik heb veel gelezen over de lans en de magische krachten die hem zouden omringen. In het boek van Let the right on in staat een beschrijving van een T-shirt dat Eli draagt. In het boek staat er een hard rock motief op. Ik geloof dat het Iron Maiden is. Dat wilde ik niet de in de film. Dat zou er te dik bovenop liggen. Daarom nam ik een foto van de Heilige Lans en drukte deze op het T-shirt dat Eli in de film draagt. Dat is eigenlijk het enige religieuze symbool dat er in de film zit.´
Het karakter van Eli is tragisch en nogal ambivalent. Ze is enerzijds geen echt slecht wezen maar moet wel doden om in leven te blijven. Er is sprake van morele ambivalentie.
TA: ´Eigenlijk is Eli een vampier met een goed hart. Ze doodt alleen om in leven te blijven en heeft daar schoon genoeg van. De oude man die bij haar is knapt met zichtbare tegenzin het vuile werk voor haar op. Het grootste conflict openbaart zich in het feit dat liefde haar grootste bedreiging is. Je kunt het karakter van Eli ook zien als de belichaming van de woede van Oskar. In dit perspectief is Eli een fantasie.´
Ze is ook een raadsel. Wie ze is, waar ze vandaan komt en wie de oude man is die haar verzorgd blijft een raadsel.
TA: ´Dat is een groot verschil tussen het boek en de film. In het boek is de oude man duidelijk een pedofiel en dat geeft het verhaal een heel andere wending. De film suggereert dat hij een oudere versie van Oskar is, een oude liefde van Eli.´
Het einde is daarmee eigenlijk het begin.
TA: ´Inderdaad…en ook heel triest. Het onderstreept de tragiek van het eeuwige leven van de vampier.´
Toch is er op subtiele wijze een bepaalde affectie zichtbaar tussen Eli en de oude man, die in de gaten heeft dat zijn tijd er bijna op zit.
TA: ´Ja, hij wordt gaandeweg steeds onhandiger en ziet het niet meer zitten. Hij verlangt terug naar de dagen dat hij net zo oud was als Eli en verliefd op haar was. Maar dat is lange tijd geleden. Dat gegeven maakt het verhaal ook heel triest. Maar anderzijds weten we het niet zeker. In het boek zit een passage waarin Eli wordt gecastreerd. Eli was dus eigenlijk een jongen. In de film vraagt ze twee keer aan Oskar ‘zou je ook van me houden als ik geen meisje was.’ De eerste keer denkt het publiek dat ze het heeft over het feit dat ze een vampier is. Wanneer ze de vraag herhaald is duidelijk wat er speelt. Zeker nadat we het snelle shot hebben gezien van haar genitaliën, of beter het ontbreken daarvan. Dat shot is alleen voor Oskar om te zien hoe ze zo is geworden en dat het hem verder niet uitmaakt. Het heeft niets met seksualiteit te maken. Hij houdt van Eli, ze zijn zielsverwanten. Het is een puur Platonische relatie.
Maar als advocaat van de duivel zou je ook kunnen stellen dat Eli gewoon weer iemand nodig heeft die haar bloed kan bezorgen en dat ze Oskar om haar vinger gewonden heeft omdat de oude man niet meer in staat is te helpen. Ze blijft immers een vampier.
TA: ´Hmm, ik zie het dan toch vriendelijker, op een meer romantische wijze. Ik denk dat wanneer de twee aan het einde weggaan dat Oskar zich door haar zal laten bijten en ze uiteindelijk een vampieren koppel worden.´
Maar dat is het mysterie dat bij het afrollen van de aftiteling blijft?
TA: Inderdaad…
Let the right one in is nu te koop op DVD en Bluray
Constant Hoogenbosch
©Movie Machine 2009
