De Belgische regisserende broers Luc en Jean-Pierre Dardenne drukten de afgelopen tien jaar een belangrijk stempel op de Europese cinema. Sociaal realisme tegen de achtergrond van de zelfkant van de samenleving en een maatschappij kritische blik resulteerden in wrange en bittere vertellingen rond veelal jongeren die naarstig op zoek zijn naar hoop, verlossing en een beter leven. Internationaal raakten de broers daarmee de harten van het filmminnende publiek en na twee gewonnen Gouden Palmen in Cannes voor Rosetta en L’enfant en verschillende nominaties was er eerder dit jaar wederom prijzengoud in Cannes. Le silence de Lorna is een nieuwe twijg aan de filmboom van de broers Dardenne die wederom tot bloei komt. Een gesprek met Luc Dardenne over Lorna, Luik en de zelfkant van de maatschappij.
Luc en Jean-Pierre Dardenne produceerden, voordat zij speelfilms gingen maken, al zo’n zestig documentaires waarvan zij er acht zelf regisseerden. De overstap naar speelfilm werd geboren uit de wensen van de broers en de tekortkomingen van de documentaire.
LD: “Toen we begonnen waren we gewoon documentairemakers maar er waren dingen die we gewoon niet konden opnemen. Wat ons het meest interesseerde was nu juist wat je niet kunt filmen in een documentaire. Wanneer iemand bijvoorbeeld de dood van iemand voorbereid of de dood zelf. Daarbij wilden we heel graag met acteurs werken en wilden we onze eigen verhalen vertellen. In onze documentaires hebben we ook dingen geënsceneerd. We vroegen mensen om dingen te doen, bijvoorbeeld op een bepaalde manier te lopen. Dat weigerden ze en dat begrepen we heel goed. Het zijn immers geen acteurs.”
Met de plot van Le Silence de Lorna bewegen de broers Dardenne zich wederom aan de zelfkant van de maatschappij waar drugsverslaving, de wanhoop van illegale vluchtelingen en de profiteurs van andermans ellende aan de orde van de dag zijn. Wanneer we hun oeuvre bekijken ontgaat het niet dat de twee er een nogal negatief en beladen beeld van menselijke handelen op nahouden.
LD: “Als we aan een film beginnen denken we niet echt aan de maatschappij in termen van menselijk handelen of uitbuiting van de vrouw ofzo. In het begin denken we vooral aan het karakter. Lorna is een vrouw die op zoek is naar twee dingen. Ze is op zoek naar haar geluk en wil gewoon doorgaan met haar leven. Maar aan de andere kant stelt ze zich vragen rond het leven en de dood van de junkie Claudy. Gaat ze voor haar geluk en gaat ze over het lijk van de junkie om haar doel te bereiken? We hopen natuurlijk dat onze films refereren aan de maatschappij van nu, dat ze iets aan de maatschappij vertellen. Het karakter van Lorna moet denkbaar zijn, moet uit deze maatschappij komen en moet niet iemand zijn die in de verte staat en niets te maken heeft met deze maatschappij.”
De innerlijke strijd van Lorna gaat diep. Naast de diepe gevoelens spelen waarden en normen ook nu weer een belangrijke rol in de film van de broers, die daar zonder twijfel ieder hun eigen visie op hebben. In de vormgeving van de karakters gaan de broers dan ook niet over één nacht ijs.
LD: “We praten veel over de karakters, vooral wanneer we het scenario schrijven. Daarbij proberen we diepte een veelzijdigheid te geven aan een karakter. Maar we willen niet alles uitleggen, niet teveel uitwijden. Wat wij bijvoorbeeld met het karakter van Lorna wilden is dat zij werkt als een soort regisseur die alles bestuurt met valse informatie. Claudy geloofde in heel veel dingen met Lorna maar niet zijn dood. En Lorna regisseert iedereen met leugens, voorziet de politie van valse informatie. Ze zegt eigenlijk nooit de waarheid. Ze kan de waarheid niet zeggen. Ze ensceneert alles, zelfs met Fabio de taxichauffeur. Ze moet steeds weer iets vinden om de krachten om haar heen te manipuleren. Aan het einde is het juist zij die geregisseerd wordt doordat zij zwanger is, wat niet zo is maar ze gelooft er wel in.”
Luc (1954) en Jean-Pierre (1951) Dardenne werden geboren en groeiden op in het grauwe postindustriële Seraing, een stad en gemeente binnen de provincie Luik die vast decor vormt voor hun films. De verpauperde wijken getuigen van vergane economische glorie en openbaren zich als de perfecte setting voor de verhalen van straat. Ze blijven wel dicht bij huis. Een bewuste keuze?
LD: “haha, een amusante constatering. Ik weet het eigenlijk niet. Waarom werken we samen, waarom draaien we samen? Ik weet ook niet echt waarom we daar blijven. Misschien is het omdat we daar zijn geboren en opgegroeid, de herinneringen aan de kindertijd, de rivier, het landschap, de omgeving….Maar we kunnen altijd nog veranderen hoor. We hebben een film gedraaid in Oostende.”
Le silence de Lorna openbaart zich toch op iets andere wijze dan de eerdere films, waaronder Rosetta, Le fils en L’enfant. Ze laten de teugels van de documentaire aanpak wat meer vieren en verwerken in de verwikkelingen elementen uit een misdaadthriller. Een opvallende verschuiving.
LD: “Zeker, kijk Rosetta was een karakter dat we makkelijker konden volgen. Hier, bij Lorna, volgen we niet zozeer het karakter maar de intrige. De camera probeert door de personages naar de intrige te komen.”
De hoofdrol van Lorna ging naar de Albanese actrice Arta Dobroshi. In haar thuisland speelde de jongedame pas in twee filmproducties en stond op het toneel toen de Dardenne’s haar opzochten met een aanbod.
LD: “Ze had gespeeld in twee Albanese films maar die krijgen we hier niet te zien. We kregen de Dvd’s om die te bekijken. Op die Dvd’s konden we het alleen niet zo heel goed zien. Toen hebben we e-mails verzonden naar de landen waar Albanees gesproken wordt om daar alle jonge vrouwen te filmen die actrice of presentatrice voor televisie zijn of heel graag willen acteren. Arta ging naar Pristina en we hebben haar hele simpele dingen gevraagd. We vroegen haar op de camera af te lopen, haar naam te zeggen, in het Albanees en in het Frans en vervolgens weer weg te lopen. Wij zijn vervolgens zelf naar Pristina gegaan om haar daar te ontmoeten maar toen was zij net in Sarajevo voor een toneelstuk. Toen hebben we daar één dag lang gefilmd met een kleine camera. We lieten haar hele gewone dingen doen en merkten dat ze toch de aandacht trekt en aanwezig is.”
Zonder een woord Frans te spreken vertrok Arta Dobroshi daarop naar België om daar twee dagen te werken met de broers. Het was een week na hun eerste ontmoeting.
LD: “We gaven haar twee scènes om te leren in het Frans. Ze heeft die scènes vervolgens in Belgie gespeeld met Jeremy Renier, die Claudy speelt, en Fabio de taxichauffeur. Toen waren we ook echt overtuigd dat zij de enige Lorna was. We hebben haar toen wel gevraagd om binnen twee maanden Frans te leren en dat heeft ze gedaan. En op een gegeven moment zeiden we tegen haar dat ze haar lange haar af moest knippen. Dat zag ze helemaal niet zitten. Daar was geen sprake van. Ze had haar haren nog nooit geknipt. Ze wilde wel weten of het niet door zou gaan als ze haar haren niet af zou knippen. Ze deed het toch en haar haren beginnen u alweer te groeien hoor, haha.”
Het inmiddels alom geroemde Le silence de Lorna is een nieuwe proeve van bekwaamheid voor Luc en Jean-Pierre Dardenne, die wederom een stuk cinéma vérité van hoge klasse afleveren. Ze hebben hun oog voor de harde realiteit maar verliezen dromen en hoop niet uit het oog. Mensen hebben nu eenmaal dromen. Ook Lorna. Enerzijds wil ze met haar vriend Sokol een cafetaria openen en anderzijds is er even dat moment in een plotselinge opwelling van een schier onmogelijke liefde voor Claudy, de naïeve knaap die tot inkeer komt en met hulp van Lorna zijn verslaving vaarwel kan zeggen. Dat moment is ook het enige moment waarin we Lorna echt vreugde zien beleven.
LD: “Voor ons was het belangrijkste dat Lorna niet in staat is de waarheid te zeggen. Het niet kunnen zeggen van de waarheid en het steeds maar inhouden van de waarheid, dat brengt haar in de moeilijke positie doordat ze geen keuze kan maken. Als ze had gekozen voor Claudy dan was ze de snackbar kwijtgeraakt. Er zijn een aantal dingen die zij heel graag wil hebben maar ze kan niet kiezen omdat ze dan al haar dromen op het spel zet.”
Hoe bitter en wrang de verwikkelingen ook zijn in de films van de broers, er is in de doorgaans afgeronde verhalen ondanks de vaak wrange verwikkelingen toch altijd nog een moment van hoop voor de protagonisten. In Le Silence de Lorna wordt dat opengelaten. Het laatste, nogal verontrustende shot, licht niet eens een tipje op van de sluier die haar toekomst omgeeft.
LD: “Het gaat eigenlijk nog dieper. Lorna heeft altijd vals gespeeld, leeft een leven vol leugens. Aan het einde is zij alleen, heeft zij vrede met zichzelf en haar zwangerschap, echt of niet. Ze begint plannen te maken voor de volgende dag. Ze is uit de intrige en calculeert niet meer. Het is alsof ze nu pas in de wereld gaat geloven. Ze heeft er vrede mee. Maar wat de volgende dag haar brengt weten we niet.”
Er is hoop voor Lorna. Eenmaal uit de duistere wereld van intriges is er een kans op een beter leven. Maar anderzijds, zo meent Luc Dardenne, weet je het niet.
LD: “Het leven is ingewikkeld. Misschien ontmoet ze iemand die haar wil helpen.”
CH: “Is er hoop voor de mensheid?”
LD: “Haha, het verhaal van de wereld is nog niet afgelopen. Alleen cynische mensen denken dat er geen hoop is voor de mensheid. Maar er is nog zoveel te doen en zolang er nog heel veel te verbeteren is, is er hoop. En als we daarmee doorgaan geloof ik er heilig in dat er hoop is voor de mensheid.”
Interview Constant Hoogenbosch
Foto’s: Constant Hoogenbosch
