Vriend of vijand, niemand zal kunnen ontkennen dat Paul Verhoeven diepe sporen heeft nagelaten in zowel de vaderlandse als de internationale film. En de cirkel is weer rond. Van zijn vroege dagen met ridder Floris naar het jachtige Hollywood en anno 2006 terug in Hollandwood. Zwartboek markeert de terugkeer op Nederlandse bodem van een veelbesproken regisseur die ook hier meteen weer spraakmakend uitpakt met de duurste nationale filmproductie uit de Nederlandse filmgeschiedenis. Maar dat is Verhoeven meer dan toevertrouwd.
Soldaat van Oranje was in 1977 het internationale visitekaartje voor Verhoeven en met Zwartboek markeert hij zijn terugkeer naar de plaats waar het allemaal begon: Nederland en de Tweede Wereldoorlog. Zwartboek is de her entree van Paul Verhoeven (Amsterdam 1938) in de Nederlandse filmwereld. In 1983 ging hij het internationale avontuur aan, een beslissing deels uit onvrede met de gang van zaken in het Nederlandse filmland. En de flamboyante flair van Verhoeven vond een voedingsbodem in Hollywood waar hij spraakmakende en succesvolle big budget actie/science fiction spektakels afleverde en het ijzingwekkend hete Basic Instinct.
Rebelse houwdegen
In Nederlandse films als Spetters, De Vierde Man en de ‘overgangsproductie’ Flesh and Blood had Verhoeven zich al getoond als een regisseur met durf die expliciete beelden niet schuwde maar deze wel in een intelligente exploitatievorm goot. Hoewel hij zelf met minder goede gevoelens terugkijkt op Flesh and Blood, omdat er teveel werd getornd aan het aanvankelijke scenario, bracht de film Verhoeven wel weer samen met Rutger Hauer. Wederom kletterden de zwaarden maar waar ridder Floris een gladgeschoren held zonder blaam was openbaarde de Middeleeuwse huurling Martin zich als een rebelse houwdegen eerste klas. Dezelfde rebelse eerste klas houwdegen die Verhoeven was toen hij Hollywood en de Amerikanen in 1987 plat kreeg met zijn eerste echte Amerikaanse film Robocop. Een strakke en vakkundige regie brachten een perfecte combinatie van een futuristisch scenario, superieure speciale effecten en over the top actiescènes. Verhoeven had voor Flesh and Blood al met componist Basil Poledouris gewerkt en deze schreef voor RoboCop een welhaast ridderlijk majestueuze soundtrack die de soms megalomane beelden van Verhoeven onderstreepte en zelfs overtrof. RoboCop zette de toon van wat zou volgen en voor een pittig en grensverleggend big budget actiespektakel was Paul Verhoeven de man.
Arnold Schwarzenegger was aanvankelijk in aanmerking gekomen om de rol van RoboCop te spelen maar zijn omvang leverde problemen op met de constructie en het uiterlijk van het kostuum dat er dan veel te lomp uit zou zien. Het werd Peter Weller die in het bijzonder benauwende kostuum van RoboCop mocht aantreden. Maar Schwarzenegger zag RoboCop wel en was onder de indruk van het staaltje dat Verhoeven afleverde. Hij liet dan ook weten graag met Verhoeven te werken. Ze vonden elkaar in Total Recall (1990) en wederom pakte Verhoeven uit met bioscoopervaring van hoge klasse die zijn belofte van RoboCop meer dan waarmaakte.
Geen slipje!?
Na RoboCop en Total Recall waren de verwachtingen voor de volgende film van Verhoeven uiteraard hoog gespannen maar niemand had kunnen voorzien welke aardverschuiving hij zou veroorzaken met Basic Instinct. Verhoeven wilde aanvankelijk RoboCop Peter Weller laten terugkeren voor de rol van Nick Curran maar de rol ging naar Michael Douglas. Verhoeven was tijdens de opnames van Total Recall aardig onder de indruk geraakt van Sharon Stone en strikte haar voor de vrouwelijke hoofdrol. De rol van Catherine Trammell zou haar leven voorgoed veranderen en maakte heel wat tongen los over het toelaatbare in films. Verhoeven had de film voor zijn release al veertien keer opnieuw gemonteerd om toch vooral een ‘R’ rating te krijgen. Die kreeg hij uiteindelijk en Basic Instinct werd inzet van een ware spraakwaterval aan discussies en vooral door de spraakmakende scène waarin Sharon Stone haar benen kruist en zichtbaar wordt dat ze geen slipje draagt. Stone beweerde later dat ze er tijdens de opnames geen notie van had dat Verhoeven onder haar rokje filmde en dat ze hem een oorvijg gegeven zou hebben na het zien van de rushes. Verhoeven zegt dat daar niets van waar is en bij het zien van de film is wel duidelijk dat Stone wel degelijk wist waar de camera op gericht stond.
Basic Instinct werd de aanzet tot een stroom aan gelijksoortige films waarin erotiek en misdaad hand in hand gingen. In het kielzog van Basic Instinct verscheen Stone een jaar daarna in het beduidende minder geslaagde Sliver. Verhoeven werkte alweer aan een nieuwe film. Een film waarmee hij weer geschiedenis zou schrijven maar om heel andere redenen.
Razzies
Joe Eszterhas, die het scenario voor Basic Instinct had geschreven en ook verantwoordelijk was geweest voor het scenario van Sliver, presenteerde Verhoeven zijn volgende werkje met Showgirls. Eszterhas leurde al jaren met het scenario door Hollywood dat onverfilmbaar werd geacht vanwege het vele bloot. Paul Verhoeven durfde het wel aan.
Sharon Stone, die naar eigen zeggen zo boos was geweest over Basic Instinct, deed toch auditie voor de film, evenals als Charlize Theron en Jenny McCarthy. McCarthy was al vrijwel zeker van de rol toen bleek dat ze helemaal niet kon dansen. De vrij onbekende Elizabeth Berkley, die tot dan toe een braaf tienermeisje had gespeeld in de tv serie Saved by the Bell, pakte de hoofdrol van Nomi Malone wel. Berkley liep een groot deel van de film naakt op topless rond en dat was genoeg reden om de film in Amerika een NC-17 rating te geven.
De film werd door de pers met de grond gelijk gemaakt en behaalde bij de jaarlijkse Raspberry Awards ofwel Razzies een record van 13 nominaties. Showgirls kreeg uiteindelijk zeven Razzies waaronder voor Slechtste Regisseur en Slechtste Film. Maar Verhoeven zag de grap er wel van in en liet zich niet kennen. Hij werd de eerste regisseur die zijn beide prijzen persoonlijk op kwam halen bij de uitreiking. Met de blote borsten films in Hollywood was het voor Verhoeven in ieder geval wel gedaan. Met Starship Troopers keerde hij in 1997 weer terug naar zijn begindagen in Hollywood van de gelikte, keiharde scifi actiespektakels.
Onbegrepen
Starship Troopers was gebaseerd op Robert Heinlein’s gelijknamige scifi roman die een quasi fascistische samenleving in de toekomst toonde die de strijd aangaat met een buitenaards ras. Verhoeven presenteerde een overweldigend visueel spektakel waarin enige scènes sterk doen denken aan de beelden en cameravoering uit Leni Riefenstahl’s Triumph des Willens. Begrijpelijk, want achter de keiharde en expliciete actiescènes en sprekende speciale effecten ging heel wat meer schuil dan menigeen uit de film haalde. Verhoeven wees op de toenemende manipulatieve macht van de media, zoals hij eerder ook liet zien in RoboCop en Total Recall, en schetste een samenleving die gezien de huidige stand van zaken helemaal niet zo ver van ons verwijderd is. Daarover heen legde hij de fascistoïde autoriteit die jongeren rekruteerde in dienst en naam van de staat.
Starship Troopers werd door velen niet begrepen en bleek te intelligent voor het Amerikaanse mainstream publiek dat alleen het geweld en de actie zag. Starship Troopers is een film die steeds beter wordt wanneer hij vaker gezien wordt maar openbaarde zich in Amerika als een parel voor de zwijnen.
Afscheid en wedergeboorte
De meest conventionele film van Verhoeven luidde ook zijn afscheid van Hollywood in. Hollow Man (2000) was een technisch knap gemaakte film maar ergens was het élan van Verhoeven verdwenen. Hollow Man werd niet al te best ontvangen en leek meer een commercial voor de special effects studio’s dan een Verhoeven waardige film. De film sprak een bepaalde vermoeidheid uit van een regisseur die iets anders wilde, die het wel gezien had. Verhoeven was minder scherp, minder heftig en minder vitaal en Hollow Man leek hem zelf haast tot een onzichtbare kracht te maken. Hollow Man was het begin van het einde maar ieder einde is feitelijk niets anders dan een nieuw begin.
Dat nieuwe begin heeft Verhoeven zes jaar later gevonden in thuishaven Nederland. Spraakmakend is hij wederom. De terugkeer van Verhoeven is zondermeer een hernieuwde aanwinst voor de Nederlandse filmcultuur en ook een belangrijke impuls. Met een ongekend budget van 17 miljoen euro op zak tilt hij de Nederlandse filmindustrie naar een hoger plan. Niet dat iedere volgende film van Nederlandse bodem nu met dergelijke budgetten kan schermen maar er is wel aangetoond dat het kan. Verhoeven is nog steeds de rebelse houwdegen met een jeugdig elan en enthousiasme maar brengt jaren van gerijpte filmwijsheid mee terug uit Hollywood, een bron van kennis van onschatbare waarde. Hij kwam, zag en overwon … met een Platina film op zak.
Constant Hoogenbosch
©Movie Machine 2006
