Piraten, in de film doorgaans romantisch voorgesteld als vrijbuiters van de zee die zich alleen thuis voelen op het ruime sop. Dat zij in werkelijkheid vaak te stellen hadden met abominabele omstandigheden aan boord van de schepen blijft meestal buiten schot. In de film is de piraat een quasi nobele held met degen of een karikaturale eenoog met houten poot en een papegaai op de schouder.
Het is van belang een onderscheid te maken tussen piraten, kapers, boekaniers en vrijbuiters. Het zijn immers benamingen die lukraak door elkaar gebruikt worden maar toch wel degelijk inhoudelijk verschillen. Piraterij is er sinds het begin van de zeevaart en ook anno 2006 maken ze de zeeën nog onveilig.
Er is grofweg een onderscheid te maken in kapers, boekaniers en vrijbuiters, de ‘echte’ piraten. Kapers waren feitelijk officiële piraten die onder contract stonden van een overheid en daardoor een vrijbrief kregen om schepen, doorgaans van een vijandige mogendheid, aan te vallen, leeg te roven en zelfs tot zinken te brengen. In de Nederlandse zeevaartgeschiedenis zagen we in die hoedanigheid Piet Hein met een reeks kaperbrieven in de hand zijn zeilen zetten. Het was gedaan met de kapers toen in 1856 in de Verklaring van Parijs officieel werd vastgelegd dat kapen uit den boze was. In de praktijk bleek er via een omweg alleen nog aardig wat kaapwerk mogelijk.
Boekaniers en Vrijbuiters
Een tussenvorm vinden we bij de Boekaniers. Het waren piraten van vooral Nederlandse, Franse en Engelse komaf, ballingen en ontsnapte gevangenen en slaven, die voornamelijk het Caribische gebied onveilig maakten met als belangrijkste thuishaven Jamaica. De boekaniers waren relatief goed georganiseerd en bouwden zelfs nederzettingen met heel eigen leefregels. Zo’n basis was bijvoorbeeld het illustere Tortuga, dat ook in de beide Pirates of the Caribbean films verschijnt. Tortuga ofwel Île de la Tortue is een eiland ten noorden van Haïti dat aanvankelijk een uitvalsbasis was voor de Spaanse vloot maar door zijn strategische ligging een belangrijk speerpunt vormde dat al snel onder de aandacht van piraten kwam. Tortuga werd talloze malen aangevallen en kwam verschillende malen in andere handen maar de piraten bleven en tussen 1650 en 1660 bereikte het eiland zijn hoogtepunt als uitvalsbasis van de boekaniers, waar ze na lange zeetochten weer terugkeerden om zich te bezatten, te handelen op de zwarte markt en te gokken. Verschillende overheden huurden hier ook boekaniers in en gaven hen een kapersbrief.
De volledig onafhankelijke piraten waren letterlijk vrijbuiters, een groep relatief ongecontroleerde bandieten aan boord van een schip die geen enkel schip ongemoeid lieten en doorgaans op niet al te frisse wijze te werk gingen.
Hollywood piraten
Hollywood piraten zitten meestal ergens tussen de boekaniers en vrijbuiters waardoor ze geromantiseerde anti-helden zijn, die vechten tegen het establishment of echte, doortrapte piraten die dan meer richting vrijbuiters neigen. Een karakter als Jack Sparrow in de Pirates of the Caribbean films is een vrijbuiter, die vrijwel alles zal doen om er zelf beter van te worden en er met de buit vandoor te gaan. Maar dat soort doortrapte figuren kunnen zelfs door Johnny Depp moeilijk tot het positieve gekeerd worden en daarom wordt er voor Sparrow de nodige water bij de wijn gedaan. Hij is immers de held. Die wending is er niet bij de absoluut doortrapte piratenkapitein Barbossa (Geoffrey Rush). Hij is de schurk en daar hoeft dus niets aan te worden bijgeschaafd.
Piratenfilms zijn er sinds de begindagen van de film. De eerste echte piratenfilm, The Black Pirate, stamt al uit 1911 en anno 2006 bulderen ze nog steeds op het witte doek in Pirates of The Caribbean. Een kleine bloemlezing uit bijna honderd jaar aan piratenfilms brengt ons bij een paar interessante titels.
Captain Blood uit 1935 van Michael Curtiz toonde Errol Flynn, in zijn eerste grote filmrol, als Kapitein Blood. Flynn zou in de loop der jaren nog verschillende malen piratenrollen spelen zoals ook in The Sea Hawk uit 1940, wederom van Michael Curtiz.
In 1942 was het Tyrone Power die verscheen in The Black Swan van Henry King. Het verhaal was net als dat van Captain Blood gebaseerd op een roman van Rafael Sabatini.
Een beroemde piratenroman die talloze malen werd verfilmd is Robert Louis Stevenson’s Treasure Island. De eerste verscheen in 1918 maar een van de bekendste de Disney adaptatie uit 1950 van Byron Haskin.
Burt Lancaster vertoonde zijn acrobatische kunsten in één van de leukste en meest avontuurlijke piratenfilms aller tijden toen hij in 1952 verscheen in The Crimson Pirate van Robert Siodmak. De film gaf een zeer geromantiseerde en luchtige kijk op het piratenleven en werd vooral bekend door de acrobatische toeren van Lancaster en zijn sidekick Ojo, gespeeld door Nick Cravat.
The Buccaneer uit 1958 was de enige film die acteur Anthony Quinn zou regisseren. Het verhaal was in 1938 ook al verfilmd door Cecil B. DeMille. Onder Quinn waren de hoofdrollen voor Yul Brynner en Charlton Heston, die ook al tegenover elkaar hadden gestaan in The Ten Commandments (1956). The Buccaneer is vooral bijgebleven omdat het één van de weinige bekende films is waarin de doorgaans kaalgeschoren Brynner te zien is met zijn originele zwarte haardos.
In de jaren zeventig was het slecht gesteld met de piratenfilms. Bud Spencer en Terence Hill deden in 1971 hun duit in het zakje met Il Corsaro Nero ofwel The Black Pirate, een alleraardigste avonturenfilm met de bekende ingrediënten van het Italiaanse duo.
Robert Shaw had in 1975 de quasi piraat Quint gespeeld in Steven Spielberg’s Jaws en mocht het jaar daarna optreden als piraat Ned Lynch in Swashbuckler van James Goldstone. De film deed niet zoveel en het leek erop dat de piratenfilm een stille dood was gestorven. Shaw was in het zelfde jaar ook nog te zien tegenover een piraat op land ofwel Robin Hood in Robin and Marian (1976).
In Swashbuckler was ook een rol weggelegd voor Peter Boyle. Hij zou in 1983 wederom verschijnen aan boord van een piratenschip in de compleet maffe komedie Yellowbeard van Mel Damksi met oud Monty Pythonlid Graham Chapman als Captain Yellowbeard. De film zat vol met bekende namen uit de komedie waaronder Chapman’s Monty Python collega’s Eric Idle en John Cleese en verder het duo Cheech en Chong, Marty Feldman, Madeline Kahn, Kenneth Mars en Spike Milligan.
Voor de meer ‘serieuze’ piratenfilm waren de jaren tachtig rampzalig. Roman Polanski’s niet onaardige Pirates met Walther Matthau en Chris Campion wist weinig mensen de bioscopen in te lokken maar werd in 1995 nog overtroffen door de monumentale flop van Renny Harlin’s dure Cutthroat Island met Geena Davis en Matthew Modine. De film werd één van de grootste flops aller tijden en kwam door het grote verlies zelfs in het Guiness Book of Records. De film is historisch gezien wel interessant omdat we een vrouwelijke piraat zien. Een aardig detail is dan ook de vlag die zij op haar schip laat wapperen. Het is de authentieke vlag van “Calico” Jack Rackham, een van de weinige piraten van de Cariben die vrouwen onder zijn bemanning had. Hij zou zijn schip nalaten aan deze Anne Bonny en Mary Read.
En dan komen we in 2003. Gebaseerd op een attractie in een Disney park bestormt Pirates of the Caribbean: The Curse of the Black Pearl van Gore Verbinski ineens de bioscopen en wordt een enorm kassucces. Het is vooral Johnny Depp die als de piratenkapitein Jack Sparrow de show steelt, bijgestaan door eyecandy Will Turner (Orlando Bloom) en Elizabeth Swann (Keira Knightley). Depp zet zijn rol neer als een ogenschijnlijk voortdurend bezopen hippie en liet zich inspireren door Rolling Stones gitarist Keith Richards. Het werkte en inmiddels is deel 2, Pirates of the Caribbean: Dead Man’s Chest in de bioscopen te zien. De film brak in Amerika in de eerste dagen van zijn release zo’n beetje alle records. De piraten van über-producent Jerry Bruckheimer plunderden de kassa’s van de bioscopen en gaan er met de buit vandoor om volgend jaar terug te keren voor Pirates of the Caribbean: World’s End.
Constant Hoogenbosch
©Movie Machine 2006
