La solitudine dei numeri primi, de debuutroman van Paolo Giordano werd een bestseller van formaat. Niet alleen in Italië, waar het in 2008 het bestverkochte boek was, maar ook in andere taalgebieden kon Giordano rekenen op lof en waardering. In Nederland verscheen het boek als De Eenzaamheid van de Priemgetallen. Nu is er de film. Het welhaast obligate gebaar dat volgt op het predicaat bestseller. Regisseur Saverio Costanzo windt er geen doekjes om: “Het enige wat lezers mee de zaal in mogen nemen is de herinnering aan de emoties in het boek.”
De laatste speelfilm van Saverio Costanzo die onze contreien bereikte was In memoria di me. Een flink contrast met De Eenzaamheid van de Priemgetallen. Waar In Memoria di me een sobere, spirituele en vooral stille exercitie was, openbaart De Eenzaamheid van de Priemgetallen zich als een met mathematische precisie geconstrueerde analyse van twee zware levensgeschiedenissen en een getroebleerde relatie vol emotionele pieken en dalen. Vooral veel dalen. Het contrast kan niet groter zijn.
“Een regisseur moet zich voortdurend aanpassen, bijstellen en werken met het verhaal dat hij wil verfilmen,” meent Saverio Costanzo. “Ik verander daarom doorgaans veel met iedere film die ik maak. Er is altijd iets bijzonders, iets eigens aan een nieuw project en dat moet je eruit zien te vissen. Daar geef je vervolgens een eigen interpretatie aan maar je moet er ook voor waken dat je niet te ver gaat in dat realiseren van je eigenheid. In Memoria di me was een film die ik meer spiritueel probeerde te maken onder andere door het gebruik van stilte. Die stilte werd tot een karakter in de film, zelfs bijna tot het hoofdonderwerp. In Eenzaamheid van de Priemgetallen is het geluid, het lawaai het hoofdonderwerp van de film. Het concept achter het verhaal is heel anders en toch geloof ik dat beide films op elkaar lijken. In beide gevallen gaat het om extremen. Er zit dus zeker een band tussen beide films.”
Horror en ironie
De Eenzaamheid van de Priemgetallen openbaart zich onder hoede van Costanzo als een overweldigend bombardement van beeld en geluid. De theatrale opening met de dik aangezette muziek van Goblin, de huisband van regisseur Dario Argento (Profondo Rosso, Phenomena), doet sterk denken aan het bombastische, bij vlagen operatesk geënsceneerde werk van deze Italiaanse horrormeester en boegbeeld van de Giallo film. Tel daarbij de minimalistische synthesizer composities van Faith No More voorman Mike Patton, die niet zouden misstaan in de films van John Carpenter (Halloween, The Fog) en de horror connectie is compleet. Het is geen toeval en zeker geen hip stijlelement dat Constanzo inbrengt.
“Toen ik het boek las moest ik meteen denken aan een horrorfilm. Het boek zit immers vol pijn. Zelfs zo’n beetje alle pijn die je als mens en in een leven kunt voorstellen. Ik vroeg mijzelf dus af of ik die horror denkbeeldig kon gebruiken zodat de pijn van de karakters ook begrijpelijker wordt. Maar ik wilde voor de mise-en-scène ook wel de ironie gebruiken die doorgaans in horrorfilms zit, waarbij ik ook het fantasy element niet buiten beschouwing laat. Die mise-en-scène in horrorfilms is soms heel onrealistisch maar draagt wel bij het krachtig visualiseren van de pijn.”
Die pijn zit in het lichaam en de geest van de beide eenzame zielen Alice en Mattia, gespeeld door Alba Rohrwacher en Luca Marinelli. De mentale pijn openbaart zich fysiek. Alice kampt met een mank been, een vreselijk litteken en voert een strijd tegen anorexia. Mattia op zijn beurt geeft gehoor aan zijn schuldgevoel over een traumatisch incident in zijn jeugd door zichzelf te verwonden. Mattia en Alice dragen de littekens op hun lichaam maar ook hun ziel. De Eenzaamheid van de Priemgetallen is een emotionele achtbaanrit waarin we ons verplaatsen in de beide karakters en ervaren wat zij ervaren. En als het dan stil is voelen we in die stilte het wederzijds begrip. Mattia en Alice hebben niet veel woorden nodig om elkaar te begrijpen. De beide hoofdkarakters zijn introvert in een extroverte, opdringerige omgeving.
“Inderdaad, ze worden omringd door het lawaai”, aldus Costanzo. “Dat lawaai maakt dat deze karakters alleen zijn en zich ook zo voelen. Er is duidelijk een contrast. Wanneer Alice en Mattia samen zijn is het vooral stil. Ze zwijgen zoveel mogelijk en zijn omringd door stilte. Wanneer ze onder andere mensen zijn is er veel lawaai. Ze proberen ook steeds om uit dat lawaai weg te komen om samen te zijn.”
Het eerste halfuur staat bol van chaotisch ogende impressies, heen en weer slingerend tussen heden en verleden. Costanzo laat de uitleg die het boek opent bewust achterwege. Hij desoriënteert de lezers van het boek, die naarstig op zoek zijn naar aanknopingspunten. IJdele hoop. Bezien met een andere, meer onbevangen blik blijkt de theatrale openingsscène openhartiger dan menigeen in de gaten heeft.
“De openingsscène toont meteen wat de film gaat vertellen. Er is die harde muziek en die krachtige mise-en-scène en dan ineens stopt de muziek. We zien de beide hoofdkarakters op het podium. Ze worden bekeken door het publiek. En daar gaat de film over. Mattia en Alice worden hun hele leven op en met afstand bekeken. De openingsscène is daarmee een soort samenvatting van wat we te zien krijgen. Het is de teaser voor wat komen gaat. En hier werkt dat vooral door de beelden die we zien. Niet zozeer door de inhoud. De beelden intrigeren en dat is natuurlijk ook waarom het moet gaan in een film. Film wil je aandacht om de beelden die hij laat zien.”
Eigen persoonlijkheid
Costanzo kwam vlak na publicatie in aanraking met het toen al populaire boek van Giordano. Paolo Giordano was van meet af aan betrokken bij het schrijven van het scenario. Niet altijd eensgezind over details maar uiteindelijk wel over het eindproduct.
“Uiteraard dachten we er meteen aan hoe het publiek zou reageren op een film die heel anders uitpakt dan het boek. We wilden van meet af aan niet gewoon het woord naar beeld vertalen. We wilden iets maken dat weliswaar voortkomt uit een bestaande bron maar in een volledig andere vorm. Je krijgt een ander perspectief ten aanzien van het zelfde verhaal. Het boek van Paolo zit al vol met beelden. Je kunt al lezend je eigen film maken van zijn boek. Maar dat is dus al gedaan. De lezers hebben hun eigen film gemaakt op basis van de tekst. Wij wilden iets nieuws creëren dat zijn eigen persoonlijkheid heeft.”
De aanpassingen en herinterpretaties zijn niet op één hand te tellen. Puristen van het geschreven woord spreken er schande van. Costanzo nam het risico en staat midden in de aanhoudende discussie die met iedere verfilming van een bestseller weer oplaait. Costanzo is zich terdege bewust van het risico dat hij met zijn eigenzinnige interpretatie neemt maar volhardt in zijn standpunt.
“Ik begrijp niet zo goed waarom mensen naar een film gaan op basis van een boek dat tot op de letter nauwkeurig gevolgd wordt in de film. Film moet het publiek juist desoriënteren. Het moet iets verbeelden dat je nog niet kent. Als je naar de verbeelding van een verhaal kijkt dat je van voor tot achter kent is dat voor mij een vreemde ervaring. Wanneer je film werkelijk zijn optimale zeggingskracht wilt geven moet je juist alles veranderen. Wij veranderden vrijwel alles zonder daarbij de essentie van het verhaal uit het oog te verliezen. Het gaat om een nieuwe manier van expressie om die essentie weer te geven.”
Voor die nieuwe manier van expressie hanteert Costanzo flashbacks en haalt hij de chronologie van het boek totaal onderuit. Het stuit op onbegrip bij veel mensen die het boek gelezen hebben. Zij kunnen aan de film geen touw vastknopen. Mensen die het boek niet gelezen hebben, begrijpen veel meer van de film. De lezers zijn teveel gericht op het vinden van herkenningspunten.
“Precies, de film is beter en ook veel beter te volgen wanneer je het boek niet gelezen hebt. De film volgt niet de eerder voorgeschreven structuur maar zijn eigen structuur. Het is voor mij ook een heel duidelijke stap in het benadrukken van de kracht van film. Niet-lezers gaan open en puur naar de film en worden niet gehinderd door voorkennis. Lezers moeten het boek echt opzij zetten, zich ervan losmaken en dat is moeilijk. Het enige wat ze mee de zaal in mogen nemen is de herinnering aan de emoties in het boek.”
Die herstructurering werkt ook door in een andere toonaard die Costanzo in de film brengt. Een toonaard die wordt vertaald naar de spanningsopbouw uit een thriller.
“De Eenzaamheid van de Priemgetallen is in mijn ogen ook bijna een thriller,”meent Constanzo. “De toeschouwer wordt bestookt met beelden en impressies die het mysterie ondersteunen. Dat mysterie zit ook in het boek. Als je in de film voortdurend zit te wachten op dat cruciale moment dat je kent uit het boek is de spanning eraf. Wanneer ik als regisseur door een herstructurering met dat mysterie speel en daarmee de spanning terugbreng, dan bouw je naar een thriller.”
Costanzo maakt de brontekst van Giordano haast tot één grote ‘red herring.’ Hij neemt de inhoud voor lief, geeft er zijn eigen draai aan en creëert zo een flinke dosis suspense. Alfred Hitchcock zou het niet beter doen.
“Haha, dat klopt maar er zit natuurlijk wel een risico in. Er zullen ongetwijfeld lezers teleurgesteld zijn. Maar aan de andere kant zien ze wel iets origineels, iets dat zijn eigen waarheid heeft en geen eenvoudige, droge vertaling van het boek is.”
Eerlijk is eerlijk, De Eenzaamheid van de Priemgetallen is geen makkelijke film. Costanzo speelt met tijd, ruimte en impressies van een diepe emotionele belevingswereld. Hij lijkt de mathematische orde der dingen te transformeren tot een intieme chaos van diepe emoties en trauma met een David Lynch touch waarbij we niet alles begrijpen maar wel voelen. Een intuïtieve wijze van het kijken naar de film.
“Als je het op een dieper niveau bekijkt dan kom je daar wel op uit. Maar dan gaan we wel heel diep. Zo diep hoeven we niet te gaan maar ik denk dat films als deze altijd een bepaalde mate aan intuïtie behoeven. Zolang mensen de film maar niet leuk vinden. Dan hebben ze het toch verkeerd begrepen.”
Is De Eenzaamheid van de Priemgetallen een geconcentreerde weerspiegeling van het leven in al zijn complexiteit?
“Ik hoop niet voor iedereen maar er zullen zeker mensen zijn die zich herkennen in de pijn en de ervaringen van Mattia en Alice… helaas.”
Constant Hoogenbosch
©Movie Machine 2010
