Opgroeien in de jaren ‘90 betekende opgroeien met een flinke dosis van The X-Files (1993-1998) op televisie. Deze populaire serie, waarin ‘special agents’ Fox Mulder (David Duchovny) en Dana Scully (Gillian Anderson) bovennatuurlijke verschijnselen, buitenaardse wezens, samenzweringen binnen de overheid en dergelijke onderzochten, heeft sindsdien een bijna iconische status verworven en geleid tot meerdere speelfilms. Oorspronkelijk bedacht door geestelijk vader Chris Carter, maakten ook Glen Carter en James Wong deel uit van de omvangrijke groep producers van de serie. Deze hadden meerdere televisieprojecten onder hun hoede, waarvan één de ten onrechte ondergewaardeerde SF-televisieserie Space – Above and Beyond (1995) was.
Beide series wisselden regelmatig hun acteurs uit, zodat David Duchovny regelmatig als kwaadaardige androïde opdook in Space – Above and Beyond (SAB), en vrijwel de gehele cast van SAB wel een keer een bijrol vertolkte in The X-Files in de loop van de serie.
Van WOII naar ruimte
Glen Morgan en James Wong baseerden Space – Above and Beyond op de televisieserie Combat! (1962-1967). Hierin werd een Amerikaans infanterie-eskader gevolgd tijdens de bevrijding van het door nazi’s bezette Europa. SAB transponeerde de WOII-setting van eerstgenoemde serie naar de nabije toekomst (2063), en de ruimte. SAB richtte zich op de avonturen van de leden van het 58e eskader van de United States Marine Corps Space Aviator Cavalry, beter bekend als de ‘Wild Cards’. Geleid door de stoïcijnse luitenant-kolonel Tyrus Cassius McQueen (James Morrison), werden de Wild Cards ingezet om strijd te leveren met een mysterieus buitenaards ras, de ‘Chigs’. Deze waren verantwoordelijk voor een wrede aanval op de Vesta-kolonie op Tellus, een planeet die op dat moment werd gekoloniseerd door een expeditie-team van de Aarde. Deze agressieve daad ontketende een woeste, allesvernietigende oorlog tussen de twee rassen, welke werd uitgevochten in de ruimte en op het oppervlak van talloze, door Chigs bezette planeten.
Wild Cards
De Wild Cards bestonden uit luitenant Nathan West (Morgan Weisser), luitenant Shane Vansen (Kristen Cloke), luitenant Cooper Hawkes (Rodney Rowland), luitenant Paul Wang (Joel de la Fuente) en luitenant Vanessa Damphousse (Lanei Chapman). De ruimtekruiser USS Saratoga, onder het bevel van commodore Ross (Tucker Smallwood), functioneerde als het hoofdkwartier van het 58e eskader. Hier werden zij door luitenant-kolonel McQueen ingelicht over de details van hun talloze, gevaarlijke missies.
Tijdsbeeld
Als regel weerspiegelen SF-series de tijden waarin ze worden gemaakt, en op deze regel vormde SAB geen uitzondering. Vier jaar na het einde van de Eerste Golfoorlog (1990-1991), waarin Amerikaanse troepen werden ingezet om een einde te maken aan de annexatie en bezetting van Koeweit door buurland Irak, werd de rechtsgeldigheid en morele noodzaak van de oorlog door veel Amerikanen in twijfel getrokken. Hoewel deze militaire invasie van Koeweit door Irak internationaal werd veroordeeld als een onwettige en wrede gewelddaad, werd door velen Amerika’s betrokkenheid bij de oorlog gezien als voortkomend uit eigenbelang. Door de uitgestrekte olievelden van Koeweit onder Amerikaanse controle te plaatsen, konden de VS namelijk internationale olieprijzen bepalen. Sommige landen gingen zelfs zo ver om de Amerikaanse interventie te betitelen als een neo-imperialistische daad.
Wantrouwen tegenover gezag
Deze verdeeldheid rondom de rechtsgeldigheid van de oorlog was ook sterk aanwezig in SAB, evenals een sterk voelbaar wantrouwen tegenover politiek gezag. Het duidelijkst kwam dit naar voren in de monopolistische gigant Aero-Tech, een belangrijke leverancier van ruimtevaart- en legermaterieel, welke in SAB het militair-industriële complex belichaamde.
Deze multinational onderhield niet alleen nauwe betrekkingen met de krijgsmacht en de VN, maar bleek voortdurend er een schimmige agenda op na te houden, waarvan het verwerven van politieke macht en de beheersing van geavanceerde technologie essentiële onderdelen waren. Uiteindelijk bleek Aero-Tech zelfs verantwoordelijk te zijn voor de fatale Chig-aanval op Tellus. De kolonisatie van deze planeet, gefinancierd en gecoördineerd door Aero-Tech, vormde namelijk een ernstige bedreiging voor heilige geboortegronden van de Chigs op Tellus, een feit waarvan Aero-Tech volledig op de hoogte was.
Verwantschap met Battlestar Galactica
Deze kritische houding ten aanzien van het misbruik van politieke en militaire macht deelde SAB met de latere SF-televisieserie Battlestar Galactica (BSG, 2003), een reboot van de populaire gelijknamige serie uit 1978 en 1980. BSG is vooral een product van het Amerika na 9/11, en de daaruit voortvloeiende ‘war on terror’. In het verlengde hiervan lagen politieke en sociale onrust, maar ook angst en wantrouwen, tegenover de ongrijpbare vijand die Amerika bedreigde, maar ook tegenover de politieke en militaire machinaties die de oorlog aanwakkerden. Al deze kwesties werden door BSG weergegeven.
CGI
Het gebruik van computeranimatie (computer generated imagery; CGI) in een grote SF-televisieserie werd geïntroduceerd in Star Trek – The Next Generation (1987-1994), maar SAB bleek bevorderlijk voor de inzet en ontwikkeling van CGI-technologie in televisieproducties. In zowel SAB als BSG werden hogere productiebudgetten ingezet voor kwalitatief hoogwaardige CGI-effecten, resulterend in een volkomen realistisch technologisch universum, intense gevechten tussen jagers en omvangrijke veldslagen, uitgevochten in de ruimte.
SAB als sociaal platform
Via de achtergrondverhalen van individuele personages bleek SAB ook een zeer bruikbaar platform om wetenschappelijke en sociale kwesties aan te snijden, zoals klonen, kunstmatige intelligentie, ras, de klassenmaatschappij en ongebreideld kapitalisme en militarisme. Zo waren bijvoorbeeld luitenant Cooper Hawkes en luitenant-kolonel T.C. McQueen ‘In-Vitroes’, gekloonde en kunstmatig gekweekte mensen, bedoeld om de snel uitdunnende koloniale gelederen aan te vullen in de oorlog tegen de Chigs. Vanwege hun onnatuurlijke oorsprong deelden de In-Vitroes niet dezelfde sociale status als langs natuurlijke weg geboren mensen, maar werden ze gezien en behandeld als slaven, zonder een eigen vrije wil. Zij werden door mensen gediscrimineerd en spottend ‘tanks’ genoemd, waarmee niet alleen werd gerefereerd aan de manier waarop zij ter wereld kwamen, maar eveneens aan hun inwisselbare status. In een veldslag worden tanks namelijk als eerste ingezet om de weg vrij te maken voor de infanterie, waardoor het aantal gesneuvelden onder tankbemanningen over het algemeen hoog is.
Kunstmatige intelligentie
Ook dook in de serie regelmatig een sinister androïde ras op, de ‘Sillicates’. Zij waren het product van de fusie tussen kunstmatige intelligentie en organisch materiaal waardoor zij er menselijk uitzagen,
op een aantal kleine onderscheidende aspecten na (hun ogen hadden bijvoorbeeld draadkruizen i.p.v. pupillen). De Sillicates waren bedoeld om als bedienden en soldaten dienst te doen, maar raakten besmet door een computervirus. Hierdoor ontwikkelden zij een eigen bewustzijn en kwamen ze in opstand tegen de mensheid, en tevens werden toeval en kansberekening belangrijke elementen in hun karakter. De hierop volgende oorlog duurde vele jaren, totdat de Sillicates militaire ruimtevaartuigen kaapten en het heelal in vluchten. Hier ontpopten zij zich als huurlingen, die aan de zijde van de Chigs meevochten in de oorlog tegen de mensheid.
Commentaar op discriminatie en racisme
Geforceerd als een volwassen publiek misschien wezens als ‘In-Vitroes’ en ‘Sillicates’ in de oren mag klinken, werkte de introductie hiervan in de serie als een uitgelezen mogelijkheid om technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen te becommentariëren. Maar ook sociale kwesties werden niet uit de weg gegaan: niet alleen waren de In-Vitroes bedoeld als een voorbeeld van waar klonen in de toekomst toe zou kunnen gaan leiden; zij dienden tevens als een narratief instrument om discriminatie binnen een samenleving bespreekbaar te maken. Verder waren bijvoorbeeld commodore Ross (Tucker Smallwood), luitenant Paul Wang (Joel de la Fuente) en luitenant Vanessa Damphousse (Lanei Chapman) van niet-blanke afkomst, om aan te tonen dat racisme geen plaats heeft in een samenleving, in het heden noch in de toekomst.
Onconventioneel en complex
Vooruitstrevend als SAB zeker was, zowel visueel als thematisch, kampte de serie desondanks helaas met tegenvallende kijkcijfers. Oorzaken hiervan waren waarschijnlijk slecht gekozen uitzendtijden door zender Fox Television, en het volwassen en complexe karakter van zowel verhalen, achtergronden en personages, die ver voorbij het eendimensionale patriottisme van meer conventionele series reikten. Uiteindelijk werd SAB, hoewel oorspronkelijk bedoeld voor vijf seizoenen, na slechts één seizoen door Fox Television in 1996 van het scherm gehaald. Sindsdien is de serie in meerdere landen op DVD verschenen, en wordt de serie ook nog in boek- en stripvorm uitgegeven.
Hoewel hoopvolle geruchten rondom een tweede seizoen van SAB veelvuldig op internet circuleren onder de aanzienlijke groep fans van de serie, lijkt realisering hiervan vooralsnog onwaarschijnlijk. Helaas, want Space – Above and Beyond bewees, zelfs in haar korte bestaan, dat een SF-televisieserie wel degelijk volwassen thema’s voor een volwassen publiek kan (sterker nog: moet) aanspreken.
Rob Comans
