Ultieme bijbel van de fantasy op het witte doek
“When Mr. Bilbo Baggins of Bag End announced that he would shortly be celebrating his eleventy first birthday…” De eerste woorden van wat de geschiedenis in is gegaan als In de Ban van de Ring, de bijbel voor liefhebbers van de fantasy. Na eerdere mislukte pogingen om J.R.R. Tolkien’s werk op verantwoorde wijze te verfilmen is het nu aan de Nieuw-Zeelandse regisseur Peter Jackson om zijn visie op het witte doek te brengen. Vanaf 20 december is ook Nederland In de Ban van de Ring.
Ergens in 1933 begon een Britse taalgeleerde en schrijver namens John Ronald Reuel Tolkien zijn kinderen verhaaltjes te vertellen over een grappig klein wezentje namens Bilbo Baggins, het begin van een legende. Drie jaar later zag The Hobbitt het levenslicht en Tolkien besloot het verhaal verder uit te werken naar een omvangrijk epos waarin hij zijn eigen wereld creëerde vol wonderen en magie rond de strijd tussen goed en kwaad en om het bezit van een almachtige magische ring die het lot van de wereld in zich draagt. The Lord of the Rings, neemt de lezer mee naar ‘Middle-Earth (Midden-Aarde)’ en terug naar een tijdperk lang geleden waarin mensen hun leven deelden met elfen, tovenaars, dwergen en wezens die alle fantasie te boven gaan. Tolkien’s wereld zou een blauwdruk worden voor vele auteurs na hem en verschillende verhaalmotieven uit zijn werk vonden hun weg in films als Star Wars, Willow, Legend en Krull.
Na The Hobbitt begon Tolkien aan zijn titanenwerk en schreef er aan, met enige tussenpozen waaronder de Tweede Wereldoorlog, tot de voltooiing in 1948. Het duurde nog tot 1954 voordat de eerste twee delen uitgegeven werden. The Fellowship of the Ring en The Two Towers kenden van meet af aan een grote populariteit en een jaar later volgde het slot met The Return of the King. Het is een misvatting dat In de Ban de Ring een trilogie is van slechts op elkaar aansluitende boeken. Het wordt vaak in drie delen uitgegeven maar deze drie delen vormen wel degelijk één omvangrijk verhaal, The Lord of the Rings. In vele talen uitgegeven heeft Tolkien’s epos door de jaren heen wereldwijd een enorme en nog steeds groeiende schare fans gekregen. Een verfilming van het werk kan dan ook van meet af aan rekenen op het kritisch alziend oog van de Tolkienpuristen die een genadeloze nekslag zullen uitdelen wanneer de film niet aan hun ‘eisen’ voldoet. J.R.R. Tolkien, de oervader van de moderne fantasy, overleed in 1973 maar zijn culturele erfgoed leeft voort en wordt bewaakt door het grootste leger ter wereld, zijn fans.
Eerste pogingen
Het is zeker niet de eerste keer dat Tolkien’s onverfilmbaar geachte werk een filmadaptie ondergaat. Regisseur Ralph Bakshi schotelde in 1978 een belabberde animatiefilm voor die onvolledig is en op enige punten een wel heel vrije interpretatie van het boek geeft. De 133 minuten durende film toont slechts de eerste twee boeken en wordt met allerlei lelijke kunstgrepen van de regisseur afgebroken om er maar een einde aan te breien. Een en ander werd tot overmaat van ramp begeleidt door een vreselijke soundtrack van Leonard Rosenman die naast een kinderlijk hoofdthema buitengewoon nerveuze composities ten gehore bracht. Bakshi filmde echte acteurs in kostuums in zwart/wit en tekende daar later frame voor frame overheen. Van echte animatie was voor een aanzienlijk deel dan ook niet eens echt sprake. De Nazgul die in de film te zien zijn waren acteurs in kostuums die in negatiefbeeld werden gefilmd en zo in film geplaatst. Het heeft op zich een aardig effect maar niet voor deze film. Daarnaast gebruikte Bakshi oud beeldmateriaal uit Sergei Eisentein’s epos Alexander Nevski uit 1938 (!) voor slagveldscènes.
Bakshi wilde aanvankelijk het laatste deel van het verhaal ook verfilmen maar onenigheid met de producers verijdelde deze plannen. Toch verscheen er in 1978 nog een animatieversie van Tolkien’s The Hobbitt. Producers Rankin en Bass maakten voor televisie deze slechte animatiefilm met belachelijke liedjes en duidelijk gericht op een jong publiek die de belabberde animatie voor lief zou nemen. Wat Bakshi niet lukte wisten deze beide heren in 1980 nog wel voor elkaar te krijgen toen ze eveneens voor televisie het laatste deel van The Lord of the Rings uitbrachten. The Return of the King, ook weer een animatiefilm, kan net als zijn voorganger beter snel vergeten worden.
King of Splatstick
En dan maken we een sprong van ruim 20 jaar. Een Nieuw-Zeelandse regisseur die de bijnaam de king of splatstick (splatter en slapstick) draagt, krijgt de schier onmogelijke taak om Tolkien’s lijvige werk te vertalen naar het bioscoopdoek. Jackson was eigenlijk bezig een remake te verwezenlijken van King Kong maar dat project kwam maar niet van de grond. Zijn aandacht vestigde zich toen op Lord of the Rings. Na een jaar lang juridisch spel over rechten en geld kon Jackson met een totaal budget van 270 miljoen dollar drie films gaan maken naar Tolkien’s boekwerk.
Regisseur Peter Jackson maakte naam met grove maar inventief gemaakte (horror)komedies als Bad Taste, de Muppetspersiflage Meet the Feebles en de hilarische zombieslapstick Braindead. Het waren werken als Heavenly Creatures en The Frighteners waarmee Jackson de wereld toonde rijp te zijn voor groter werk. De stap van The Frighteners naar überproject The Lord of the Rings is echter groot, zeer groot en Jackson was zich ervan bewust dat vanaf dat moment de ogen en oren van miljoenen fans wereldwijd op hem gericht waren. Toen de eerste teasertrailer op 7 april 2000 op het internet verscheen werd deze binnen 24 uur al 1.6 miljoen keer gedownloadt. Big Tolkien Brother was watching him…
Lord of the Rings 2001
Het eerste bericht over een hernieuwde poging Tolkien’s werk te verfilmen sloeg in als een bom. Kenners van het boek liepen hoofdschuddend heen en weer want was er dan helemaal geen lering getrokken uit Ralph Bakshi’s debacle uit 1978. Tolkien’s boek was en is onverfilmbaar, basta! Ondanks wereldwijde argusogen begon de enorme productie zich te ontvouwen en keerde het tij langzaam maar zeker ten gunste van Jackson en de zijnen. Tolkien zelf heeft overigens nooit afkerig gestaan tegenover een verfilming van zijn boeken mits het op verantwoorde wijze zou gebeuren. Na zijn dood in 1973 zorgde de familie voor de bescherming van zijn werk. Dat heeft inmiddels geleidt tot een felle ruzie tussen Tolkien’s zoon Christopher (77) en diens zoon Simon. Christopher was absoluut tegen een nieuwe verfilming van zijn vaders werk maar kleinzoon Simon zag dat anders. Hij steunde Jackson in het project wat hem de banvloek van zijn vader opleverde.
Jackson wist zich te verzekeren van een astronomisch budget voor de drie delen en een even indrukwekkende internationale cast met onder andere Ian McKellen, Elijah Wood, Liv Tyler, Viggo Mortensen, Christopher Lee, Hugo Weaving, Cate Blanchett, Sean Bean en Ian Holm.
Laatstgenoemde is geen onbekende in de Tolkienwereld. Holm, die nu de rol van Bilbo Baggins speelt, verzorgde in de jaren zeventig voor het BBC Radio hoorspel van The Lord of the Rings de stem van Frodo Baggins. De aanwezigheid van de tachtigjarige Christopher Lee op de set bracht nog enige Tolkienmagie met zich mee omdat hij de enige is die Tolkien ooit echt ontmoet heeft. Daarnaast was hij bijna een vraagbaak als het om details ging uit de boeken. Lee kocht in 1954 zijn eerste Lord of the Ringsboek en heeft het sindsdien ieder jaar een keer gelezen!
Om de continuïteit te garanderen werden de drie delen rug aan rug geschoten en staan ze alledrie reeds op film. Voor iedere opnamedag nam Jackson het boek ter hand om de betreffende passage nog eens goed na te lezen. Het moest immers allemaal in de juiste sfeer gepresenteerd worden.
Met een gemiddelde lengte van langer dan drie uur heeft Jackson zijn tijd genomen om de avontuurlijke en gevaarlijke reis van hobbitt Frodo Baggins en zijn kameraden te vertellen. Imposante sets, slagveldscènes waarbij het Nieuw-Zeelandse leger werd ingezet voor de figuranten, uitzinnig grimeerwerk en uiteraard hoogstandjes van speciale computereffecten geven een gezicht aan Jackson’s schepping van Middle Earth.
De 25 minuten durende videopresentatie van de trilogie tijdens het filmfestival in Cannes eerder dit jaar werd als hoogtepunt van het festival beschouwd en het aansluitende feest was geheel in stijl van de fantasie van Tolkien. De wereld kon vast even proeven van The Lord of the Rings, de rest mag vanaf 19 december aanschuiven. Dan wordt de film wereldwijd in 10.000 kopieën uitgebracht. Dat wordt smullen….
Constant Hoogenbosch
©Movie Machine 2001
